Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 74

JÓN VIÐAR JÓNSSON
og fór ekki að réna fyrr en eftir 1920.10 Hún skildi eftir sig bókmenntasögu-
leg spor, með því að Strindberg varð einn helsti lærifaðir og átrúnaðargoð
hinna ungu expressjónista, sem fóru þá mikinn jafnt í leiklist sem bók-
menntum. Enda þótt margir fleiri kæmu við þá sögu en Max Reinhardt,
verður ekki um það deilt, að framlag hans réð úrslitum. Á eftir Dauða-
dansinum sviðsetti hann Draugasónötuna, Óveður, Pelíkanann og Draum-
leik, og vöktu allar mikla hrifningu, ekki síst Pelíkaninn; Draumleikur þótti
sumum verða full þungur í meðförum hans.11
Hvernig stóð á því að Strindberg fór svona vel í Þjóðverja á þessum árum?
f ágætri bók um Strindbergs-sýningar Reinhardts vill Kela Kvam, prófessor í
leiklistarfræði við Kaupmannahafnarháskóla, tengja viðtökurnar því ógn-
þrungna andrúmslofti sem ríkti meðal þeirra í skugga heimsstyrjaldar og
síðar efnahagskreppu.12 Strindberg hafi birst þeim sem eins konar dóms-
dagsspámaður, niðurrífandi þá forhertu efnishyggju og einfeldningslegu
framfaratrú 19. aldar sem sá nú tálsýnir sínar brenna til ösku í eldi styrjaldar-
bálsins. Samkvæmt lífssýn hans - eins og Reinhardt túlkaði hana á leiksvið-
inu - hafi tilveran ekki verið annað en illur draumur, martröð, og eina vonin
endurlausn eftir dauðann. Með hnitmiðaðri beitingu allra myndrænna
þátta - leikmyndar, lýsingar, búninga o.s.frv. - skapaði leikstjórinn yfir-
þyrmandi stemningu feigðar og angistar, dró blóðsuguhátt og fordæðuskap
persónanna miskunnarlaust fram, deyfði niður raunsæislegar eigindir leikj-
anna til að hin martraðarkennda dulúð þeirra nyti sín sem best. Þetta var sá
Strindberg, segir Kela Kvam, sem kom við hjartað í þýskum æskulýð og
rótslitnum framúrstefnuhöfundum.
Þegar Reinhardt kom með sýningar sínar í heimsókn til Svíþjóðar, var eins
og Svíar væru í fýrsta sinn að sjá þessi verk og ekki laust við að sumum þætti
þjóðarstolt þeirra bíða við það nokkurn hnekki.13 Nálgun Reinhardts hafði
djúp áhrif á unga sænska leikstjóra, eins og Alf Sjöberg og Olof Molander,
sem áttu báðir effir að skila mörgum ffábærum Strindberg-sýningum á
löngum og glæstum ferli, þó að síðar færu þeir að vísu nýjar leiðir, einkum
Molander. Með sviðsetningum sínum á Draumleik 1935 og Til Damaskus
1937 hafhaði hann myrkri og æsilegri dul Reinhardt-hefðarinnar, sem hafði
þá sætt mikilli gagnrýni fyrir að einfalda skáldheim Strindbergs úr hófi
fram.14 Um Draumleik Molanders skrifar Gunnar Ollén: „Strindberg
Draumleiksins varð í uppsetningu hans sænskur Strindberg, sveimhugi í
sænskum skerjagarði og Stokkhólmi aldamótanna. Allt hugarflug verksins
varð því áhrifameira sem leikstjórinn forðaðist að ýkja það eða gera það
spaklegt, heldur leyfði því að birtast sem sjálfsagður hlutur í veruleikanum
miðjum. Dramatískur þróttur Draumleiksins naut sín til fullnustu hjá næm-
um leikstjóra, sem bjó sjálfur yfir andlegu eirðarleysi Strindbergs.“15
72
www.mm.is
TMM 1999:4