Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 80

JÓN VIÐAR JÓNSSON
hugmyndum sínum.32 En þá er hætt við að lítið verði um neistaflug í
dramanu, fái faðirinn ekki nauðsynlega viðspyrnu í úthugsuðum klækjum
Láru í miskunnarlausri baráttu' þeirra um yfirráðin yfir dótturinni.
Sex árum eftir Föður Þjóðleikhússins var röðin komin að Kröfuhöfum. Sá
leikur er næstur í röð Strindbergs-leikja á eftir Föðurnum og Fröken Júlíu og
skyldur þeim um margt. Persónurnar eru þrjár: Tekla, fyrrverandi eiginmað-
ur hennar, Gústav fornmálakennari, og núverandi eiginmaður hennar Ad-
olf, ungur listmálari með niðurfallssýki. Leikurinn lýsir því, hvernig Gústav,
sem er ofurmennis-týpa úr móti Nietzsches, fluggáfaður, tilfinningakaldur
og æðrulaus, tekst að koma fram hefndum á Adolf og Teklu. Hann leitar þau
uppi þar sem þau dvelja á baðstað í sænska skerjagarðinum og sætir færis á
meðan Tekla er í burtu til að ná valdi yfir Adolf og grafa undan trú hans á
sambandi þeirra Teklu. Hann sýnir honum fram á hvernig Tekla hafi í raun
lifað sníkjulífi á honum, nánast eins og mannæta, sogið úr honum blóð og
merg. Leiknum lýkur þannig, að Adolf fær flogakast og deyr, en Tekla kastar
sér yfir hann harmi þrungin. Tekla er enn eitt afbrigðið af „vítiskvendinu“,
eins og Strindberg nefndi Láru, samviskulaus og hégómagjörn gála, sem er
þó nógu skarpskyggn og viðsjál til að Gústav megi hafa sig allan við að gabba
hana.
Leikurinn var frumsýndur á stóra sviði Þjóðleikhússins í júní 1964 og var
framlag leikhússins til Listahátíðar. Hann var aðeins sýndur einu sinni í það
skipti, en tekinn aftur upp um haustið og þá á nýju sviði leikhússins í Lindar-
bæ, sem átti síðar eftir að þjóna leiklistinni um áratugi. Dómar gagnrýnenda
voru mun misjafnari en um Föðurinn; tveir þeirra voru mjög hrifnir, þeir
Loftur Guðmundsson, þýðandi leiksins, og „Á.B.“ [Árni Bergmann], en aðr-
ir heldur síður.33 Leikstjórnin er þannig talsvert gagnrýnd: Ólafi Jónssyni
finnst leikurinn ganga „of þungt, of seint fýrir sig á sviðinu, áhersla hans
dreifist í stað þess að koma öll á stígandina“, og Agnar Bogason er svipaðs
sinnis, segir leikstjórnina of einfalda og stundum of þunga, saknar ljósbrigða
sem gætu lagt áherslu á dramað og þykist vita, að leikendur hafi sjálfir ráðið
of miklu um túlkun sína.34 Hinn sænsk-menntaði Ólafur Jónsson er ekki
heldur ánægður með þýðingu Lofts Guðmundssonar.
Segja má, að skoðanir gagnrýnenda á ffammistöðu leikendanna þriggja,
þeirra Rúriks Haraldssonar (Gústav), Helgu Valtýsdóttur (Tekla) og Gunn-
ars Eyjólfssonar (Adolf), gangi í svipaða átt. Það er helst að menn greini á um
leik Gunnars, sem Árni, Loftur og Ólafur lofa, en Agnar og Sigurður A. finna
svolítið að. Allir eru á einu máli um, að Rúrik Haraldsson sýni frábæran leik í
hlutverki Gústavs, sem kemur sumum þeirra á óvart; Ólafur Jónsson játar
t.d. að sér hafi ekki orðið ljóst „fyrr en af Billy í Táningaást [sá leikur var
78
www.mm.is
TMM 1999:4