Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Side 29

- ÉG FINN ÉG VERÐ AÐ SPRINGA . . .
til hjálpar við að njóta og tileinka sér verk þessa ágæta skálds. Hér verður
stuðst við Ljóðasafn I - VIII, heildarútgáfu Heimskringlu á ljóðum Jóhann-
esar en hún kom út í átta bindum á árunum 1972 til 1976 í umsjón Sigfúsar
Daðasonar. Auk þess má nefna Vinaspegil, safn af ræðum og greinum Jó-
hannesar, sem út kom 1965 undir ritstjórn Kristins E. Andréssonar. Þar sem
vísað er í blaðsíðutal er miðað við þessar bækur. Aðalfyrirsögnin er tekin úr
kvæðinu „Ég fmn ég verð“ í næstsíðustu bók skáldsins Tregaslag, bls. 14. í
heimildaskrá eru nokkur önnur heimildarit nefnd.
Hér verður fyrst og fremst athugað hvernig afstaða skáldsins til skáldskap-
arins birtist í ljóðum þess og lausamáli. Aftur á móti verður ekki seilst til
skáldsagna Jóhannesar, og ekki verður sérstök grein gerð fyrir skoðanaþróun
hans. Stjórnmálaafstöðu hans mun óhjákvæmilega bera á góma, en ekki
verður sérstök grein gerð fyrir henni heldur og vísast um það til „persónu-
legrar minningar“ sem fylgir þessu lesmáli sem eftirmáli.
II
Margir kannast við hugmyndir um vindhörpuna, „Eólshörpuna". Þetta
hljóðfæri var sett út eða í opinn glugga og liljómaði eftir því sem andvara eða
vind gaf og breyttist hljómurinn með veðrinu. í goðheimum Grikkja fornu
var Guð vindanna Aíolos - sem mætti stafsetja Eól - en grunnmerking
nafnsins er „skjótur, síbreytilegur, kvikur.“
Að sumu leyti minnir þessi hugmynd á skáldskap Jóhannesar úr Kötlum,
og ekki síður á skoðanir hans sjálfs á eigin skáldskap og hlutverki hans. Jó-
hannes leit svo á að skáldskapurinn ætti umfram allt annað að þjóna mann-
lífinu, ætti að þjóna „alþýðunni“ eða þjóðinni, og af hálfu skáldsins væri
ljóðið og ætti að vera skerfur til mannlífsbaráttu, framlag í þágu „háleitra
hugsjóna", og skáldskapurinn ætti eiginlega að vera fórn sem skáldið færir
þessum hugsjónum og þjóð sinni. Eftir því sem breytingar verða í jarðnesku
striti og baráttu mannanna á þá skáldskapurinn einnig að breytast og taka
umskiptum - eins og hljómur vindhörpunnar.
Mörg dæmi má nefna úr ljóðum Jóhannesar um þessa afstöðu hans til
skáldskaparins. Framan af virðist þó sem honum hafi ekki þótt tilefni til að
yrkja sérstaklega um slíkt, að honum hafi þótt það svo sjálfsagt mál að ekki
þyrfti að taka það ffam. Hvert kvæðið af öðru í bókum hans ber með sér full-
komna vissu um hlutverk og áhrif kveðskaparins til þess að breyta og bæta
mannheim og samfélag. Yrkisefnin eru ótvíræð og kvæðin full af boðun og
boðunarákafa. Á síðari skeiðum fer Jóhannes meira að yrkja beinlínis um
skáldskap og kvæðagerð og um tilgang og áhrif skáldsins og þá er það gjarn-
an í beinum tengslum við vaxandi efasemdir hans, ugg um samtíð og framtíð
TMM 1999:4
www.mm.is
27