Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 43

ÉG FINN ÉG VERÐ AÐ SPRINGA . . .
ur. Hér var áður vitnað til þeirra orða hans að ekkert í mannlegri tilveru sé
listinni óviðkomandi. í erindi á bókmenntakynningu árið 1960 vitnar Jó-
hannes til nokkurra ungra skálda. Þar segir hann m.a.: „Hvernig á þá íslenzkt
nútímaljóð að vera, ekki einungis til þess að geta talizt fullgild list, heldur líka
frjóvgari nýrrar alþýðumenningar og hlutgengt blóm í hinum veðrasama
garði heimsmenningarinnar?“ (Vinaspegill,bls.208). Síðar í sama erindi seg-
ir hann: „En er það ekki keppikefli hvers einasta skálds að ná sambandi við
mannssálir og mannshjörtu? Og eigi maðurinn á annað borð sjónskerpuna,
skynjunina, sköpunarmáttinn sem gerir hann að skáldi - er þá ekki
hjartaþelið sá rauði þráður sem bezt leiðir galdur ljóðsins inn í vitund ann-
arra manna?“ (Vinaspegill, bls. 211). Jóhannes slær hvergi af skoðunum eða
kröfum sínum, en hann lastar ekki aðra fyrir önnur sjónarmið og hann gerir
ekki lítið úr vanda og viðhorfum ungu skáldanna. Þvert á móti setur hann sig
í spor þeirra og rökstyður málstað þeirra á ýmsa lund í þessu erindi og víðar. í
ólíkum sjónarmiðum og bókmenntastraumum sá hann nefnilega vitnis-
burð um einlæga viðleitni til að mæta breytingum mannfélagsins, endur-
spegla þær og hafa áhrif á framvinduna.
Guðni Elísson hefur lýst samhengi og þróun í ljóðagerð Jóhannesar úr
Kötlum. Hann segir m.a.: „Ef eitthvað er, verður byltinga- og baráttukveð-
skapur Jóhannesar dýpri og margræðari eftir því sem á líður eða með Sjö-
dægru ogþeimbókum sem hennifylgdu“ (GuðniElísson, 1986).OgHalldór
Guðmundsson telur einnig að Jóhannes hafi ævinlega varðveitt og ræktað
kjarna fýrri sjónarmiða og ekki gengið til fulls til liðs við módernísk viðhorf.
Halldór víkur að gagnrýni Einars Braga um Sjödœgru í Birtingi en þar hafði
komið ffam að Jóhannes yrkir ekki „hrein nútímaljóð“ og heldur áfram að
skírskota út fyrir ljóðin til mannfélags og ytri aðstæðna. Væri fróðlegt að
bera gagnrýni Einars Braga saman við umfjöllun Bjarna Benediktssonar frá
Hofteigi. Halldór Guðmundsson kemst m.a. svo að orði: „Afdráttarlausri
sannfæringu sinni um gildi þjóðlegra verðmæta og bændamenningarinnar
deilir Jóhannes ekki með módernistum hinna stærri þjóða, gildiskreppa
hans er önnur en þeirra“ (Halldór Guðmundsson, 1978). Jóhann Hjálmars-
son kemst að sömu niðurstöðu, að Jóhannes hafi verið hefðbundið skáld og
um leið gert þróttmiklar tilraunir til að finna listinni nýjan farveg (Jóhann
Hjálmarsson, 1971).
Niðurstaða þessara hugleiðinga verður sú að Jóhannes varð aldrei heils-
hugar módernisti. Hann hvorki vildi né gat nokkru sinni sætt sig við firringu,
tómleika og það tilgangsleysi sem gjarna hefur þótt fylgja viðhorfum
módernistanna. Hann vildi ekki og gat aldrei sleppt þeirri hugsun að skáld-
skapurinn hefði - eða ætti að hafa - samfélagslegt og siðferðilegt gildi og
áhrif. Og hann vildi aldrei slíta sig frá hugmyndum og skoðunum sem voru
TMM 1999:4
www.mm.is
41