Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 110

RITDÓMAR
En hvað sem líður veikleika þessa
reyfarakennda hluta Parísarhjóls Sigurð-
ar Pálssonar er ljóst að með þessari fyrstu
skáldsögu sinni hefur Sigurður hvatt sér
hljóðs með eftirtektarverðum hætti á
þessu áður ónumda landi bókmennt-
anna í hans höfundarverki - og verður
spennandi að sjá hvar hann ber niður
næst.
Sojfía Auður Birgisdóttir
Byssuskot í þoku
Sveinn Skorri Höskuldsson: Svipþing,
minningaþœttir. Mál og menning 1998.264 bls.
Frægur franskur sagnfræðingur velti því
einu sinni fyrir sér hvers vegna menn
fyrri alda hefðu verið jafn gjarnir til ofsa-
fenginna geðbrigða og heimildir ffá
ýmsum tímum, svo sem miðöldum og
næstu öldum á eftir, gefa til kynna.
Skýring hans var sú, að þetta ójafnvægi
sálarinnar, sem gat birst í tilefnislitlum
ofbeldisaðgerðum og heiftarlegri iðrun
eftir á, snöggum sinnaskiptum og slíku,
hefði verið bein afleiðing af lífskjörun-
um: á þessum tímum hefðu menn sem sé
ekki haft nokkurt minnsta skjól fýrir
árásum náttúruaflanna, kulda, hita og
myrkri, þeir hefðu lifað við matarskort á
sumum árstímum, hneigst síðan til
óhóflegs ofáts þegar nýmeti var fáanlegt,
og yfirleitt hefði öryggisleysið verið mjög
mikið. Eftir þessu hefðu viðbrögð þeirra
farið.
En þessari kenningu var síðan mót-
mælt. Því var haldið fram að hún
útskýrði einungis hvernig við 20. aldar
menn kynnum að bregðast við, ef okkur
væri skyndilega kippt burt úr þeirri ver-
öld þar sem ekki þarf annað en kveikja á
lampa og skrúfa frá ofni til að fá bæði hita
og ljós að vild og við sett beint inn í skjól-
leysi fýrri alda. Af slíkum getum væri
hins vegar ekki hægt að draga neinar ör-
uggar ályktanir um sálarlíf manna sem
hefðu verið fæddir og uppaldir við þessar
aðstæður og ekki getað ímyndað sér neitt
annað. Hvað sem kenningunni líður, er
mótbáran athyglisverð. Það er hægt að
vera með alls kyns bollaleggingar um sál-
arlíf manna á fýrri öldum, menn geta velt
fyrir sér áhrifum umhverfisins á það og
reynt að skilgreina þann sjóndeildar-
hring sem takmarkaði þau, en eitt er ekki
leyfilegt, svo notuð sé gróf samlíking: við
getum sem sé ekki litið á viðbrögð barna
í dag ef þau væru neydd til að drekka
mysu og dregið af þeim einhverjar álykt-
anir um kvalræði kókleysis á fyrri öld-
um.
Þessi skoðanaskipti er gagnlegt að
hafa í huga, ef menn ætla að vega og meta
íslenskt mannlíf á fýrri öldum. Það hefur
verið mikil lenska að undanförnu, eins
og kunnugt er, að gera miskunnarlaust
upp sakirnar við sveitaþj óðfélag á f slandi
fýrir atvinnubyltinguna á fjórða áratug
þessarar aldar, og hefúr því verið lýst sem
e.k. helvíti harðræðis, sultar, ofbeldis og
kúgunar, stundum með samanburði við
borgarmenningu á meginlandi Evrópu á
sama tíma (eða hugmyndir þessara
gagnrýnenda um hana): hafi myrkur
stöðnunarinnar grúft yfir vötnum
íslands öldum saman og hulið ekkasog
hnípinnar þjóðar, meðan fjörlegt göngu-
lag framfaranna var leikið á fíólín og
lúðra við hlátrasköll í björtum sölum er-
lendra halla... En önnur mynd er líka til,
og því er á þessar deilur drepið, að hún
kemur mjög skýrt ffam í minninga-
þáttum Sveins Skorra Höskuldssonar
sem hann nefnir „Svipþing“, og mætti
jafnvel hafa sem nokkurs konar mótvægi
við sumt af því sem sagt hefur verið og
skrifað um fýrri aldir.
„Svipþing" er óvenjuleg bók, og skal
viðurkennt að hún er ekki alltaf auðlesin,
a.m.k. ekki fyrir malarbörnin. Markmið
höfundar er að segja söguna af forfeðr-
108
www.mm.is
TMM 1999:4