Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 99

ENGAR GLAÐLEGAR NÓTUR
þegar þær hafa í för með sér snöggar kreppur, en samt hafa þær bein áhrif á
daglegt líf manna og afkomu.
Þegar sagnffæðingur tekur sér fyrir hendur að rita samtímasögu, þ.e.a.s.
sögu þess tímabils sem hann sjálfiir og kannske foreldrar hans hafa lifað, er
harla erfitt að fara út fyrir bylgjulengd „skammtímans“: það er naumast hægt
að finna nokkurn annan raunhæfan ramma en þann sem atburðasagan
myndar, og atburðirnir sjálfir eru ffemst á sviðinu. Á þann hátt hefur saga tutt-
ugustu aldarinnar offast verið rituð. En saga af þessu tagi hefur ýmislegt í för
með sér: atburðirnir eru „saga“ í hinni hefðbundnustu merkingu, þeir mynda
e.k. „söguþráð“, sem stefnir að ákveðnu marki, það sem kemur á eftir varpar
ákveðnu ljósi á það sem á undan er gengið og „sannleikur“ atburðanna er fólg-
inn í „sögulokunum“, þótt þau séu vitanlega aldrei nema til bráðabirgða.
Út af þessu bregður nú Eric Hobsbawm. Þótt sú saga tuttugustu aldar sem
hann tekur sér fyrir hendur að segja sé í fyllsta máta samtímasaga hans, þar
sem hann fæddist árið 1917 og hafði á stundum býsna góðar aðstæður til að
fylgjast náið með ýmsum stóratburðum síns tíma, skoðar hann öldina úr
fjarlægð og sér sem eina heild þær bylgjuhreyfingar hennar sem varla er hægt
að skilgreina öðru vísi en sem „miðtíma“, en þær tengir hann síðan mjög
haglega við atburðasögu skammtímans. Þetta kemur vitanlega ekki af sjálfu
sér. Ef þetta nýja sjónarhorn á að vera eitthvað annað en mýrarljós, sem leiðir
sagnff æðinginn út á villigötur, þurfa að vera fyrir hendi einhver haldgóð rök
fyrir því að tímabilið sem um er fjallað hafi sjálfstæða tilveru í sögunni og af-
markist af einhverjum raunverulegum „aldahvörfum“. Hobsbawm heldur
því nú ffam að það sem hann nefnir „hina stuttu tuttugustu öld“ hefjist árið
1914, og er ólíklegt að nokkur mótmæli því: hildarleikur heimsstyrjaldar-
innar fýrri var tvímælalaust vatnaskil í sögu Evrópu og veraldarinnar, hann
batt enda á þjóðfélag 19. aldarinnar - á „veröld sem var“, svo vitnað sé í orð
Stefans Zweig eins og þau hafa verið íslenskuð - og á rústum hans reis nýr
heimur. Hins vegar er ekki víst að allir verði á einu máli um seinni tímamörk-
in, árið 1992, og myndu ýmsir sennilega segja að fyrir íbúa vesturlanda marki
þau lítil tímamót: sú mikla kreppa sem hófst um 1974 hélt áfram eftir sem
áður, með sama jafna þunga. En Hobsbawm hefur hér skýra viðmiðun, sem
rétt er að taka til greina. Heimsstyrjöldin fyrri skildi eftir sig mikinn „arf‘, ef
svo má segja, hún hratt af stað atburðum og atburðakeðjum sem að öðrum
kosti hefðu áreiðanlega aldrei orðið, byltingu í Rússlandi, kommúnisma,
nasisma og heimsstyrjöldinni síðari, og lifðu tuttugustu aldar menn síðan í
skugga þeirra. Smám saman var svo sá „arfur“ gerður upp og hann hvarf úr
sögunni: hrun kommúnismans sem hófst 1989 og lauk í rauninni 1992 var
TMM 1999:4
www.mm.is
97