Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 49

- ÉG FINN ÉG VERÐ AÐ SPRINGA . . .
lífsafkomu alþýðunnar. Þessi „svokallaði frjálsi markaður var arðránstæki“
því að þar var almenningi skammtað naumt. Markaður þar sem almennur
skortur ríkir var skömmtunarvél íyrir þá sem eitthvað áttu.
Jóhannes sagði að gott dæmi um hugsunarháttinn hafí verið ráðandi hug-
myndir um viðbrögð við kreppu. Þá höfðu einu úrræðin verið að spara,
hokra, skera niður, draga úr, og lifa við sjálfsnægtir. Það hafði verið ráðandi á
íslandi á kreppuárunum að menn ættu að reyna að búa að sínu. Þá var mest
um vert að fá jarðnæði, rollu og garðholu, eða þá bátskel. Þá urðu menn að
bjarga sér sjálfir eða með samvinnu. Það voru einu úrræðin, að hverfa aftur
til fyrri atvinnuhátta til að bregðast við kreppunni. Þessu höfðu flestir trúað,
þar á meðal verkalýðsforingjarnir.
Jóhannes sagði að margir hefðu hugsað sem svo: Það er atvinnuleysi og
kreppa. Það er auðvaldskerfinu að kenna. Þess vegna verður að umbylta því í
átt til sósíalisma. Jóhannesi þóttu þessi rök sannfærandi, meðfram vegna
þess að fýrir honum vakti þjóðleg samkennd og áhersla á mannúð og menn-
ingu fýrir alþýðuna.
Á þessum sama tíma sáu menn svo svörtu og brúnu hættuna, voðann sem
öllum þjóðum stafaði af fasisma og nasisma, með þeim hörmungum, hrotta-
skap og niðurlægingu sem fýlgdi. Jóhannes sagði að þeim félögunum hefði
þótt að hin svo nefndu lýðræðisöfl, jafnt til hægri sem jafnaðarmenn, væru
mjög aðgerðalaus gegn kreppunni og fasismanum.
„Ég var nú oft kallaður rómantískur, náttúrubarn og hugaróraskáld, “ sagði
Jóhannes. Honum hafði þótt margt gott við naum kjör í náttúrulegum lifn-
aðarháttum í skauti lands og sjávar þótt hann sæi að fátæktin og neyðin væri
fylgifiskur ranglætis og þessa frumstæða hagkerfis sem kommúnistarnir
vildu losna við. En þeir höfðu haldið að allsnægtaþjóðfélagið yrði allt öðru-
vísi en nú er orðið og það var hluti af framtíðarsýn kommúnismans.
Jóhannes lagði áherslu á að enginn gæti nú skilið hvað í því fólst að vera
niðursetningur, að þiggja af sveit, að verða gamall eða verða fýrir slysi við
þær aðstæður sem réðu á kreppuárunum. Og enginn gæti heldur skilið hvað
það var að vera jarðnæðislaus bóndasonur með fjölskyldudrauma, eða
fátæklingar með ómegð í bæjunum þar sem ekki fékkst mjólk fyrir börnin.
Hann minnti á að á þessum tíma voru málefni atvinnulífsins ekki málefni
þjóðarinnar heldur jafn innileg og heilög einkamál eigendanna eins og sjálft
fjölskyldulíf þeirra. Kommúnistarnir höfðu ekki alltaf verið að hugsa um
mikla ffamleiðsluaukningu, heldur einfaldlega um að minnka þann auðsjá-
anlega reginmun sem var á lífskjörum örfárra og fátækt alls fjöldans. Þeir
vildu ekki samþykkja hugmyndir sem þá voru almennt viðurkenndar um
eðlislægan mismun á mönnum þar sem sumir áttu rétt og eðli til þess að hafa
það gott en aðrir ekki. Þeir höfðu verið sannfærðir um að fátækt margra væri
TMM 1999:4
www.tnm.is
47