Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Qupperneq 31
- ÉG FINN ÉG VERÐ AÐ SPRINGA . . .
fólksins - það er einmitt listin sem fólkið er að leita að. Þess sælasti draumur
- að vísu draumur sem hjá fjölmörgum tekur aldrei á sig ákveðna mynd - er
sá að gera allt sitt líf að fagurri list.“ (Vinaspegill, bls. 5). Á bókmenntakynn-
ingu árið 1960 kveður hann svo að orði: „Einu gildir hversu djúpt skáldið vill
kafa í leyndardóma sjálfs sín og tilverunnar - það getur samt ekki sloppið úr
mannheimi. Það neyðist til að taka einhverja afstöðu gagnvart umheiminum
og gerir það raunar öldungis eins fyrir því þótt það einangri sig í fíla-
beinsturni. Skáldið getur aldrei orðið hlutlaust gagnvart manninum. Mað-
urinn eltir það inn í turninn og krefst reikningsskila.“ (Vinaspegill, bls. 201).
Afstaða Jóhannesar kemur einnig fram í umsögn um bókina Ljóð ungra
skálda árið 1955. Þá eru fyrstu spurningar hans þessar: „Hvað er þá um þessi
tuttugu ungu skáld að segja? Hvernig yrkja þau? Hver er afstaða þeirra til
umheimsins? Hvað boða þau?“ (Vinaspegill, bls. 67)
Og til að skýra alveg hvert Jóhannes er að fara má vitna til greinar í Þjóð-
viljanum haustið 1950: „Allt mannlíf er pólitík. öll pólitík er í sínu
óspilltasta eðli leit að því formi fyrir mannlífið sem gerir það að sem full-
komnustu samfélagi“ (Vinaspegill, bls. 132). Og þessa sér einnig marga staði í
kvæðunum. Sem dæmi má taka:
Vort mannkyn færist þéttar saman senn,
því samhyggjan er lífsins mikla raust.
Og til þess eru allir þessir menn
að eiga saman það sem vantar enn:
hið frjóa vor sem vex ffam endalaust.
(Ég lœt sem ég sofi, bls. 112)
Það er sígilt sjónarmið að skáldskapur sé eða eigi að vera skerfur, ffamlag og
fórn. í kristnum anda á skáldskapurinn að vera Guði til dýrðar, „að maiorem
Dei gloriam“ og hafa trúarskáld, guðffæðingar og heimspekingar margt um
það ritað. Siðffæðingar og siðferðispostular allra tíma hafa hrósað - og þó
offar lastað - skáld og skáldskap ff á þessu sama eða svipuðu sjónarmiði. Og í
byltingarhreyfingum tuttugustu aldarinnar vantar ekki sambærileg dæmi
um skáldskapinn sem vopn í baráttunni. Jóhannes á þar marga samherja í af-
stöðu. Endurspeglunarkenning Leníns og annarra marxista og þjóðfélags-
raunsæi, „Sozial-realismus“, þeirra er nátengt þessum viðhorfum. í þeim
anda skrifaði Georg Lúkaks bókmenntarýni sína og margir aðrir, t.d. Lev
Trotskí, Anatolí Lúnatsjarskí o.fl. Á íslandi fer langmest fýrir Rauðum
pennum, tímariti og samnefndum umsvifamiklum rithöfunda- og lista-
mannahópi undir forystu Kristins E. Andréssonar, en þeir munu mest hafa
farið effir þýskum fyrirmyndum á millistríðsárunum. Verk Kristins í bók-
TMM 1999:4
www.mm.is
29