Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 61

SKÁLDSKAPUR OG FRÆÐI
grímsson gerir í Ferðalokum. Ég tel að það sé lykilatriði að lesa úr margræðni
texta í skáldskaparmálum og átta sig á því að allar merkingar eru jafngildar,
hvort sem þær eru heimspekilegar, goðfræðilegar eða kristnar. í Ferðalokum
eru þær fléttaðar saman - og greiddar sundur - á listilegan hátt, en það má ef
til vill hugsa sér að í epískri sögu megi setja þræðina í tímaröð. Hvor aðferðin
sem notuð er sýnir stigmagnandi þroska manns og mannkyns. Og áreiðan-
lega gætu eftirkomandi skáld unnið einungis úr einum þræði ef þeim sýndist
svo og greint þannig sundur andlegan skáldskap og veraldlegan.
í upphafí Háleygjatals vísar Eyvindur skáldaspillir í skáldskaparmjöðinn
og flug Óðins er hann brá sér í arnarham. Hann tengir einnig saman mjöð-
inn og Surt úr Sökkdölum.6 í framhaldi af vísun Eyvindar skáldaspillis - og
Völuspá - ætla ég að vitna í annað og þriðja erindi Ferðaloka.
í öðru erindi Ferðaloka, er skáldmælandi hyggst fara á vit ástarstjörnu sem
skín á bak við ský, segir svo í síðari helmingi erindisins „Hlekki brýt ég hugar
/ og heilum mér / fleygi faðm þinn í“. Og þriðja erindi hefst svo „Sökkvi eg
mér og sé ég / í sálu þér / og lífi þínu lifí“
Hér vekja sagnirnar fleygi og sökkvi athygli. Skáldmælandi Ferðaloka fer
tvær leiðir samtímis í gagnstæðar áttir: hann brýtur af sér hlekki hugans og
fleygir sér en það minnir á orðið fleygur, og flug fuglsins bæði í sambandi við
skáldskaparmjöðinn og samlíkinguna um hugann sem fugl í ævintýrinu um
Adam. Þá sökkvir hann sér og minnir það á Sökkdal og Sökkvabekk þar sem
Óðinn sat löngum með Ságu. Með þessum vísunum skapar Jónas hæð og
dýpt rýmisins í Ferðalokum þegar í upphafi, en orðið sökkvi hefur tvöfalda
skírskotun og er upphaf að þriðja söguþræðinum, sem eru endurminningar
sveinsins í djúpa dalnum og jafnframt hugmyndafræðileg umritun fyrir
jarðvist og útlegð þess sem þráir fýrra gullaldarskeið. Hér eru þrjár skáldleg-
ar leiðir, þrenns konar hugmyndafræði og þrír gerendur. Þegar skáld flýgur
eða sökkvir sér, er tilgangur hans sá að sækja nýja jörð og nýja sögu sem er
jafnframt endurheimt. Enn er þó eftir sviðið hið æðsta en það verður ekki
rakið hér.
Jafnvel þótt hliðstæður þessar séu áhugaverðar, stæðist ekki sú tilgáta mín
að Völuspá væri grundvallarrit skáldskaparmála og forrit skálda eins og mér
þykja vinnubrögð Jónasar Hallgrímssonar gefa tilefni til að ætla nema skáld-
skaparmjöðinn sé að finna í Völuspá, svo samgróinn sem hann er allri
hugmyndafræði skáldskaparins. Ég tel mig geta sýnt fram á að skáldskapar-
mjöðinn sé einmitt að finna í Völuspá en þá hlýt ég að halda á lofti stafréttu
handriti Konungsbókar.
í fimmta erindi Völuspár segir: Þat man hún fólc víg / fyrst í heimi / er gull
veig / geirum studdi / ok í höll Hárs / hana brenndu. Skýrendur hafa haft til-
hneigingu til að túlka gull veig(u) sem konu, tákn ágirndar eða jafnvel norn!
TMM 1999:4
www.mm.is
59