Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 24

VILHJÁLMUR ÁRNASON
fagurkerinn er að leysast upp í endalausum möguleikum þar eð hann skuld-
bindur sig hvergi. Slíkur „lífskúnstner“ velur milli margs konar möguleika,
en hann velur ekki sjálfan sig, tekur enga grundvallarákvörðun um líf sitt.
Fagurkerinn birtist í mörgum myndum í ritum Kierkegaards. Ég mun
einungis nefna tvær gerðir til sögunnar til þess að gefa vísbendingu um það
hvernig þessi tilvistarháttur birtist í reynd. Ég kalla þær hinn óbrotna, „hold-
lega“ fagurkera og hinn yfirvegaða „fræðilega“ fagurkera. Hinn holdlegi fag-
urkeri er upptekinn af lífsnautnum og stjórnast af ástríðunni eftir hinu
einstaka og endanlega. Hann hugsar fyrst og fremst um að gera eitthvað
skemmtilegt og leitar án afláts að stöðugt nýjum og spennandi hlutum sem
geta stytt honum stundir. Hann fer því hratt yfir, staðnæmist ekki við neitt,
því að um leið og nýjabrumið er farið af hlutunum verða þeir leiðinlegir. Til-
vera fagurkerans verður því óhjákvæmilega yfirborðsleg og leiðindin vofa
stöðugt yfir henni. Hann verður flysjungur sem hvergi staldrar við á enda-
lausum flótta frá sjálfum sér. Ibsen hefur lýst hinni fagurfræðilegu tilveru vel
í persónuninni Pétri Gaut sem fer heimshornanna á milli en sveigir ávallt hjá
þegar hann þarf að taka ákvörðun um sjálfan sig. Þess vegna er hann eins og
laukurinn án nokkurs kjarna—flysjungur í gegn. Eina markmið slíks manns
er að gamna sjálfum sér og hann vílar ekki fyrir sér að nota aðrar manneskjur
í því skyni. Hann ýmist dregur konur á tálar eða hangir í sambandi án raun-
verulegrar skuldbindingar. Því að hann er aðeins áhorfandi að lífinu, ekki
ábyrgur þátttakandi.
Hinn fræðilegi fagurkeri aftur á móti þekkist af því að hann gælir við hug-
myndir og fræðilega möguleika en tekur ekki afstöðu né skuldbindur sig á
neinn hátt í verki. Slíkur maður ástundar yfirvegun og beitir viti sínu ýmist
sem vopni til að vega andstæðinginn eða til röklegra loftfimleika. Sjálfur hef-
ur hann engan málstað að verja, heldur grefur undan öllu í hálfkæringi. Lífs-
afstaða hans er gegnsýrð af kaldhæðni.14 Mun erfiðara getur þó verið að
henda reiður á hinum yfirvegaða fagurkera en hinum holdlega því að sá fyrr-
nefndi er meistari í að villa á sér hemildir. Hinn holdlegi fagurkeri sýnir
kæruleysi sitt í verki, en hinn fræðilegi getur gælt við hið góða í ræðum sín-
um og ritum og gefið þannig í skyn að hann hafi tileinkað sér það í verki.
Hann á til dæmis auðvelt með að gæla við ástina í huganum en hann er alls-
endis ófær um að sýna ást sína í verki því að hann þolir ekki hina hversdags-
legu endurtekningu. Þess vegna þjáist hann.15 Og í þjáningunni felst í senn
banamein hans og vonarneisti.
Það er ekki háttur Kierkegaards að fordæma hið fagurfræðilega líf. Hann
leitast hins vegar við að sýna fram á að það leiði til glötunar. Flótti fagurker-
ans frá innihaldsleysi hins borgaralega lífs leiðir óhjákvæmilega til leiðinda,
22
malogmenning.is
TMM 2000:4