Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 100

EINAR MÁR JÚNSSON
vitnis um: „þú ert meistari minn“, segir hann við Virgil í fyrsta söng Vítis-
ljóða. En því má halda fram með góðum rökum að málnotkun Virgils sé með
þeim hætti, að engin þýðing geti náð henni til fulls. Hér hefur Haukur Hann-
esson unnið hetjulegt starf sem alls lofs er vert, og munu þeir færri sem gætu
treyst sér til að bæta um betur. í þessum búningi sómir verk Virgils sér eins
vel og það getur á nútímamáli. En eitt þyrffu menn að hafa í huga: þótt Ene-
asarkviða kunni að minna menn á skáldsögu, þar sem þýðingin er í óbundnu
máli eins og venja er nú á dögum, er frumtextinn í allt öðru formi, sem hlýðir
ólíkum lögmálum. Hann er söguljóð undir föstum bragarhætti; því verður að
lesa verkið á sama hátt og menn myndu yfirleitt lesa bundið mál, með sama
hraða og sams konar eftirtekt, og aukþess er nauðsynlegt að hafa augun opin
fyrir ýmsum sérstökum þáttum þessarar frásagnartækni, t.d. því að samlík-
ingarnar, sem eru eitt af helstu einkennum hennar, hafa stundum það hlut-
verk að gefa í skyn ýmislegt sem ekki er sagt berum orðum, jafnvel fýlla upp í
eyður sögunnar.
I
Ef menn heyra orðið „söguljóð“ berast um í blænum eða sjá það letrað, er
hætt við því að það fyrsta sem þeim detti í hug sé úreltar og rykfallnar bók-
menntir, sem kvalræði sé að berjast í gegnum og eigi fýrst og fremst alls ekk-
ert erindi til nútímans. Það má telja kaldhæðni örlaganna, að nokkuð
svipaðar hugmyndir voru algengar meðal Grikkja og Rómverja á fyrstu öld f.
Kr., þegar Publius Vergilius Maro tók að yrkja Eneasarkviðu, og hafði svo
verið um alllangt skeið. Á þessu var að sjálfsögðu ein mikilvæg undantekn-
ing. Hómerskviður voru þá í hinum mestu hávegum hafðar, grundvöllur
allrar menntunar og taldar meistaraverk sem ógerningur væri fyrir aðra að
keppa við. En fjölmargir bókmenntamenn voru samdóma um að tími sögu-
ljóða af þessu tagi væri löngu liðinn og gersamlega út í hött fyrir nokkurn
mann að reyna að feta í fótspor Hómers. Slík ljóðagerð tilheyrði öðrum
heimi, „hetjuöldinni“, þegar ekkert var sjálfsagðara en að guðir gengju um
meðal manna, og tilfinningar voru einfaldar og sterkar, en þróaðra og flókn-
ara þjóðfélagi hæfðu yrkingar af öðru tagi, og það stóð ekki á „nútímaskáld-
um“ á helleníska tímabilinu að skapa slík verk: það voru stuttir persónulegir
kviðlingar, kvæði sem líktust atriði úr leikriti og settu á svið persónur úr dag-
lega lífinu, reyndar oft daglegu lífi annarra en þeirra sem kvæðin voru ort
fyrir, eða þá stutt söguljóð, þar sem sagan sjálf var dregin saman í fáum orð-
um, og ólíkum sögum gjarnan fléttað saman, en mikil áhersla lögð á einstök
dramatísk atriði, kannske einræður eða harmtölur, sem raktar voru ná-
98
malogmenning.is
TMM 2000:4