Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 102

EINAR MÁR JÓNSSON
blanda úr Sikiley og Arkadíu í Grikklandi og jafhvel líka æskuslóða Virgils
sjálfs á Norður-Ítalíu. Viðtökurnar voru frábærar: í einu vetfangi var Virgill
kominn í tölu vinsælustu skálda síns tíma.
En eftir þetta er eins og skáldskapur hans hafi tekið talsvert aðra stefnu,
eða svo hafa menn gjarnan sagt, því seinni verkin eru í allt öðrum stíl og
fylgja að því er virðist gerólíkum fyrirmyndum. Þetta hafa menn viljað skýra
með ýmislegum tilvísunum í stjórnmál samtímans, ekki síst þrýstingi frá
Ágústusi keisara, sem margir fræðimenn álíta að hafi verið sérstakur meistari
í áróðurstækni. Hafi hann viljað beita skáldum fyrir sinn eigin vagn og virkja
þau í þágu þeirrar stefnu að snúa aftur til fornra siða og sveitamenningar.
Næsta verkið, „Búnaðarbálkur" (Georgica), hefur þannig verið talið, en þó
með litlum rökum, „afturhvarf1 til forngríska skáldsins Hesiods, sem orti
um landbúnað á ljóðmáli Hómers, og síðasta verk Virgils, Eneasarkviða, hef-
ur verið túlkuð, með talsvert veigameiri rökum, sem sams konar „aftur-
hvarf‘ til Hómers sjálfs. Á 19. öld gengu sumir jafnvel enn lengra - þótt það
breytti reyndar engu um þá staðreynd að menn héldu áfram eftir sem áður
að lesa verkið í menntaskólum - og litu á Eneasarkviðu sem nánast mis-
heppnaða Hómersstælingu, vonlitla tilraun til að blása lífi í dautt bók-
menntaform, þegar enginn þjóðfélagsgrundvöllur var lengur til fyrir slíkum
skáldskap.
En frá því er skemmst að segja, að þessi túlkun á verkum og ferli Virgils er
alröng, eins og fræðimenn hafa reyndar leitt rækilega í ljós á síðustu áratug-
um. Virgill var í einu og öllu maður síns tíma og það sem fyrir honum vakti
var að fjalla um þá veröld sem hann lifði í - með öllum hennar víddum. Þetta
er aðalefni allra hans verka - sem eru reyndar nátengd þannig að hæpið er að
tala um nokkra „stefhubreytingu“ - en til að skynja þau þurfa menn helst að
taka sér stöðu á sama sjónarhóli og Virgill og samtímamenn hans og anda að
sér sama lofti og þeir. Fyrir 20. aldar menn er það að sumu leyti auðvelt, en
ýmsar sjónhverfingar þarf þó að varast.
II
Sá veruleiki sem blasti við mönnum af sömu kynslóð og Virgill var fýrst og
fremst: styrjöld. Öldum saman höfðu sífelldar styrjaldir geysað ffarn og affur
um Miðjarðarhafslöndin, meðan Rómverjar voru að brjóta þau undir sig,
það voru Púnversku stríðin milli Rómverja og Karþagómanna sem bárust til
Ítalíu, hættulega nálægt borgarhliðum Rómaborgar sjálfrar, það voru styrj-
aldir í austurhluta Miðjarðarhafslanda, það var síðan styrjöld á Italíu sjálfri
sem nefnd var „Bandamannastyrjöldin“, því hún stóð milli Rómverja og
100
malogmenning. is
TMM 2000:4