Skírnir - 01.09.1993, Qupperneq 64

366
MAGNÚS DIÐRIK BALDURSSON
SKÍRNIR
upplýsingunni á þeim hugmyndum sem við gerum okkur um nú-
tímann og stöðu okkar í honum. Ef á annað borð er til einhver
samanburðarfræði heimspekilegra hugtaka, má segja að tertium
comparationis eða lágmarks samnefnari Foucaults og Habermas
liggi einmitt fólginn í þeirri sannfæringu að heimspekin sé „sam-
tíminn hugtekinn", eins og Hegel kemst að orði í innganginum
að Réttarheimspeki sinni.
I viðleitninni til að takast á við verkefni nútímans reynist túlk-
unarhringurinn samt ekki fullnægjandi. Því þótt það sé hlutverk
túlkunarfræðinnar - a.m.k. í skilningi Hans-Georgs Gadamer, eins
helsta kenningasmiðs túlkunarfræðinnar á 20. öld - að varpa ljósi
á túlkunarhefðina sem sjálfsskilningur okkar á ávallt rætur í, þá er
hún sjálf ekki þess megnug að gefa svar við brennandi spurning-
um samtíðarinnar. Eymd túlkunarfræðinnar er m.ö.o. fólgin í því
að hún er eðli sínu samkvæmt ógagnrýnin og getur þess vegna
ekki gefið okkur beinlínis vísbendingu um hvað gera skal. Gagn-
vart þessum vanda eru Foucault og Habermas á einu máli um að
heimspekin verði að seilast út fyrir vítahring einberrar túlkunar
og taka eindregna, gagnrýna afstöðu til samtímans. Því má með
sanni segja að þeir notfæri sér spurningu Kants „Hvað er upplýs-
ing?“ til að skýra spurninguna: Hvað er gagnrýnin heimspeki} En
samlyndi Foucaults og Habermas varir ekki lengi, því svör þeirra
við þessari spurningu og túlkanir þeirra á nútímanum eru í
grundvallaratriðum eins ólík og hugsast getur - og það er ekki
síst vegna þess að hér takast á fulltrúar tveggja höfuðstrauma
meginlandsheimspekinnar undir lok 20. aldar, að deila Foucaults
og Habermas er jafn spennandi og lærdómsrík og raun er á.
Hverfum nú frá þessari stuttu hugleiðingu um spurninguna
sem orðræðan um upplýsinguna bregst við og hugum lítillega að
svörunum sem höfundar okkar hafa upp á að bjóða. Byrjum á því
að hverfa aftur til ársins 1966 þegar út kom bók Foucaults Orð og
hlutir4 þar sem hann setur fram athyglisverða kenningu um inn-
reið nútímans í hugmyndasögu Vesturlanda. A klassíska tímabil-
4 Les mots et les choses. Une archéologie des sciences humaines. Paris: Gallimard
1966 (ensk þýðing: The Order of Things: An Archaeology of the Human Sci-
ences. New York: Random House, Pantheon Books 1970).