Skírnir - 01.09.1993, Side 82

384
IMMANUEL KANT
SKlRNIR
því koraandi kynslóðir í verri stöðu. Einstaklingurinn getur að
vísu fyrir sitt leyti, en þó aðeins um takmarkaðan tíma, frestað
upplýsingu um það sem honum ber að vita, en afsal hennar
myndi skerða og fótum troða heilög mannréttindi fyrir viðkom-
andi sjálfan en þó enn frekar fyrir niðja hans. En það sem ekki
einu sinni þjóðin sjálf má taka ákvörðun um fyrir sjálfa sig, það
má einvaldsherra enn síður ákvarða fyrir þjóðina, því að virðing-
in fyrir löggjafarvaldi hans er undir því komin að hann sameini
vilja þjóðarinnar allrar í vilja sjálfs síns. Ef hann aðeins gætir þess
að allar hinar sönnu eða meintu endurbætur samræmist borgara-
legu skipulagi þá hlýtur hann að leyfa þegnum sínum að gera
sjálfir það sem þeir telja nauðsynlegt fyrir sálarheill sína. Slíkt
kemur honum ekki við. Hinsvegar þarf að fyrirbyggja að einn
hindri annan með valdi í að vinna eftir fremsta megni að skipulagi
og framgangi þess hins sama. Tign hans biði hnekki ef hann
blandaði sér í málið með því að láta stjórnvöld sín hafa eftirlit
með þeim ritum þegna sinna þar sem þeir leitast við að átta sig á
hlutunum, hvort heldur hann gerði slíkt eftir eigin sannfæringu,
en þá lægi þessi ásökun nærri: „Caeser non est supra gramma-
ticos“ [keisarinn er ekki málfræðingunum æðri], og ekki síður ef
hann legðist svo lágt í krafti síns háa valds að styðja andlega harð-
stjórn fárra manna yfir öðrum þegnum sínum.
Ef spurt er: Lifum við nú á upplýstri öld? þá er svarið: Nei, en
við lifum á öld upplýsingarinnar. Eins og ástandið er um þessar
mundir vantar enn mikið á að menn séu almennt færir um, eða
jafnvel að gera megi þá færa um, að nota sitt eigið rökvit vel og
örugglega í trúmálum, án handleiðslu annarra. Engu að síður má
sjá greinileg merki þess að mönnum hefur nú opnast vettvangur
þar sem þeir geta stefnt óheftir að þessu marki og að hindrunum
fækkar jafnt og þétt í vegi hinnar almennu upplýsingar, m.ö.o.
lausnar mannsins úr viðjum þess ósjálfræðis sem hann á sjálfur
sök á. Frá þessum sjónarhóli er sú öld sem við lifum nú á öld
upplýsingarinnar eða öld Friðriks mikla.
Sá einvaldur, sem finnst sér það ekki ósamboðið að lýsa því
yfir að hann telji það skyldu sína að setja engin boð og bönn í
trúmálum heldur að veita mönnum fullt frelsi í þeim efnum, og
sem ekki sér ástæðu til að hreykja sér af umburðarlyndi, er sjálfur