Skírnir - 01.09.1993, Page 102
404
MICHEL FOUCAULT
SKÍRNIR
kosti á mælikvarða vestrænna samfélaga, sem okkar samfélag rek-
ur uppruna sinn til, hafa þær sína almennu skírskotun, því fyrir-
bærin sem rannsökuð eru hafa komið fram aftur og aftur, alveg til
okkar daga; þetta á við um sambandið á milli vits og vitfirringar,
á milli sjúkdóma og heilsu, á milli glæpa og laga; það á einnig við
um spurninguna um hvernig eigi að afmarka svið kynferðislegra
samskipta, o.s.frv.
En þó að ég tæpi á þessari almennu skírskotun, er ég ekki að
segja að það eigi að rekja gegnum tímann þá sögulegu samfellu
sem hún er hluti af og ekki heldur frávikin frá þeirri samfellu. Það
þarf að skilja að hvaða marki það sem við vitum um hina al-
mennu skírskotun, um þau form valds sem eru að verki í henni
og það hvernig við upplifum okkur sjálf í gegnum hana, eru í
raun aðeins söguleg fyrirbæri sem hafa verið mótuð af ákveðinni
aðferð við að setja fram vandamál en þessi aðferð skilgreinir um
leið viðfangsefni, hegðunarreglur og ákveðna tegund sambands
við sjálfan sig. Rannsókn á því hvernig vandamál eru sett fram
(þ.e. á því sem er hvorki mannfræðilegur fasti né tímabundið til-
brigði) er þá aðferð til að greina almenn vandamál í hinu einstaka
formi sem þau taka á sig í sögunni.
Að lokum fáein orð til að draga saman og koma aftur að Kant.
Eg veit ekki hvort við verðum nokkurn tíma sjálfráða. Margt í
reynslu okkar sannfærir okkur um að hinn sögulegi viðburður
Aufklarung hafi ekki orðið til þess; og að við séum það ekki enn-
þá. En mér finnst að þessa gagnrýnu skoðun á líðandi stund og á
okkur sjálfum, sem Kant skilgreindi þegar hann hugleiddi
Aufkldrung, megi gæða merkingu. Eg tel að sú heimspekilega að-
ferð hafi ekki verið laus við mikilvægi og áhrif á undanförnum
tveimur öldum. Gagnrýnu verufræðina um okkur sjálf á raunar
ekki að skoða sem fræðilega kenningu, ekki sem kennisetningu
og ekki einu sinni sem uppsafnaðan forða þekkingar; það á að líta
á hana sem afstöðu, sem eþos, sem heimspekilegt líferni þar sem
gagnrýni á það sem við erum er í senn söguleg gagnrýni á þær
takmarkanir sem okkur eru settar og tilraun til að komast út fyrir