Skírnir - 01.09.1993, Qupperneq 217

SKÍRNIR
ÍSLENDINGAR OG NASISMINN
519
Niðurlag
Þótt þau rit sem hér hafa verið til umfjöllunar séu um margt ólík að
gerð og efnistökum varpa þau samt nokkru ljósi á margháttuð kynni Is-
lendinga af nasismanum. Þýskir nasistar leituðu í íslenska menningararf-
leifð við mótun kenninga sinna um yfirburði hins norræna kynstofns.
Þessu fylgdi skrumskæling á fornum norrænum gildum, en ennfremur
áhugi á Islandi fjórða áratugarins. Annars vegar álitu margir fylgismenn
nasista að hér byggi hreinræktaður kynstofn aría, náttúruúrval sem
þraukað hefði við einangrun og erfið kjör á hjara veraldar. Við nánari
kynni hvarf þó mesti ljóminn af þessum úrvalskynþætti. Hins vegar
beindist áhugi nasista á Islandi að hernaðarlegri legu landsins. Af þeim
sökum lagði Himmler sig í líma við að efla samskipti landanna með það
að endanlegu markmiði að sameina Island Þriðja ríkinu.
Það er jafnframt ljóst af þessum ritum að fámennur hópur íslendinga
laðaðist um skeið að nasismanum. Flokkur þjóðernissinna fékk aldrei
fjöldafylgi, en töluvert fór fyrir starfsemi hans um miðjan fjórða áratug-
inn og nokkrir meðlima hans töpuðu aldrei trú sinni á hugsjónir nasism-
ans. Orfáir íslendingar réðust í þjónustu nasista. Björn Sv. Björnsson og
Ólafur Pétursson eru dæmi um slíka menn. Um ástæður Björns fyrir
þjónustu við nasista hefur verið fjallað rækilega hér að framan. Endur-
minningar hans benda til einfeldningslegrar afstöðu til yfirboðaranna, en
ekkert er vitað um ástæður Ólafs. Hérlend stjórnvöld beittu sér fyrir því
að Ólafur var leystur úr norsku fangelsi eftir dóm til 20 ára þrælkunar-
vinnu fyrir stríðsglæpi. Óljóst er hvort formlega var farið fram á framsal
Björns úr dönsku varðhaldi, en fullvíst virðist að ekkert var aðhafst til að
fá Leif Muller leystan úr þrælabúðum nasista. Þótt enn sé frekari rann-
sókna þörf benda þessi mál til furðulegrar afstöðu stjórnvalda og viðhorf
þeirra til landflótta gyðinga verður ævarandi blettur á íslenskri stjórnar-
stefnu.
Við mat á þeim ritum sem hér hefur verið staldrað við ber að hafa í
huga ólíkan uppruna þeirra. Einungis tvö þeirra eru fræðirit unnin í sam-
ræmi við almennar kröfur um heimildavísanir. Bæði flytja nýja þekkingu
og hafa því ótvírætt gildi. Hin ritin fjögur eiga hvert með sínum hætti er-
indi í fræðilega umræðu. Þó verður að gæta þess að efni þeirra verður
ekki sannprófað nema að hluta. Endurminningar Björns Sv. Björnssonar
eru öðrum þræði varnarskjal ritað til að andæfa þeirri mynd sem gefin
var af störfum hans í þjónustu Þriðja ríkisins í bókinni Islenskir nasistar.
Skáldsaga Einars Heimissonar fjallar að vísu um sögulega atburði en sú
mynd sem hún veitir af íslenskri stjórnarstefnu er býsna óljós og eykur
engu við fyrri vitneskju. Á hinn bóginn kann hún að verða til að vekja
athygli lesenda sem lítt þekkja til sögu fjórða áratugarins á framferði
stjórnvalda í garð flóttamanna. Það dregur nokkuð úr vægi rits þeirra
Hrafns og Illuga Jökulssona að þeir vísa ekki til heimilda og þeim hættir