Skírnir - 01.09.1993, Page 236
538
ÁRNI BERGMANN
SKÍRNIR
um mat í beitingarskúr tengjast við sígildan ævintýraháska barna sem eru
ein á ferð (Rauðhetta) og um leið verða röskleg handtök föðurins við að
hausa fisk að „afreki í starfi“ og vinda sig áfram inn í líf sonarins og þá
spakmælaskóginn með þessum hætti:
Erfið störf, andleg og líkamleg, loka þann sem vinnur þau inni í sér
og hann vill vera einn við þau, einkum ef hann er greindur maður,
eins og faðir minn var og móðir mín líka. Þau voru eflaust bæði hald-
in sérstakri tegund af einsemd og því að vera sjálfum sér nóg í hugar-
heimi iðjusemi og hvort um sig bar með sér vott af þunglyndi. Dugn-
aður er angi af einmanaleika, maður flýr með sig inn í verkið og
breiðir þannig yfir dapurleikann. Ég þekki þetta í fari sjálfs míns og
veit að listiðjan er hversdagslegur dugnaður, skítastarf fært yfir á
„æðra“ svið með hughrifum. Atorkan er það að geta yfirbugað þung-
lyndi. (35-36)
Virk trú á hugarflug og flæði í þessum bókum er áhuga lesenda eink-
ar hagstæð. Hún getur endað í tilgerð þegar verst lætur - en í reynd ekki
í þeim mæli að til baga sé og reyndar er flæðið agaðra og „aðgengilegra“ í
minningabókum þessara höfunda en í skáldverkum þeirra. Það eru um-
brot þessarar trúar sem magna líf textanna. Ekki síst með myndvísi sem
segir mikla sögu: Hjá Guðbergi verður uppreisn listamannahóps „keim-
lík mótþróa vandræðaunglingsins sem sparkar frá sér, en tærnar eru full-
ar af tárum“ (114). Thor lofar sagnaíþrótt förumanna sem „tendruðu
þjóðlífið í kotunum, lengdu allar sperrur og lyftu þakinu svo skýin fóru
að strjúka grasið á þekjunni og tunglið rak hornin í bæjarásinn" (135).
Og mætti lengi við það dæmasafn bæta.
En víkjum þá aftur að þeirri samstöðu um takmarkanir minnisins
sem fyrr var nefnd. Ef „veruleikinn er eitt, minnið um hann annað“ (GB
164) - hverju eiga blessaðir andskotans lesendurnir þá að trúa? Og er
flæðið sjálft sem aðferð ekki líklegt til að Iaga fortíðina sífellt að nútím-
anum, leiðrétta hana í þágu þeirrar sjálfsmyndar sem höfundur vill helst
flíka á skrifandi stundu? Vissulega hlýtur svo að vera. Og lesandinn get-
ur ekki sannprófað neitt. Hann veit til dæmis ekkert um það hvort
árekstrar Thors við sitt fólk, Thorsarana, voru grimmari eða mildari en
þeir eru í bók hans. Hann veit ekki hvort Guðbergur var svo snemma
sem bók hans segir fullur af afsláttarlausum sjálfstæðisvilja gagnvart
hverju átoríteti. En það gerir að sjálfsögðu ekkert til; við vitum að
minnsta kosti hver er sjálfsmynd skáldsins nú, hver er sá „sannleikur“
um höfundinn sjálfan og forsendur hans í tilverunni sem hann vill halda
að okkur og þar með hefur lesandinn fengið meira en nóg úr að moða.