Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 26
300
BILL HOLM
SKÍRNIR
Gilgamesh íhugar þetta með sjálfum sér og skömmu síðar
dreymir hann annan draum, í þetta skiptið öxi: „Eg reyndi að
lyfta henni, en gat það ekki.“ Móðir hans hughreystir hann:
Oxin er maður,
vinur þinn er hann og jafningi.
Hann kemur senn.
Enkidu kemur og Gilgamesh lætur sína guðlegu einsemd í
skiptum fyrir vináttuna, og síðan, þegar Enkidu deyr, glatar hann
öllu vegna harmsins og verður að manneskju. Lánleysið, sem ger-
ir draumfarir hans svo órólegar, er í rauninni þrá hans eftir sannri
mannvitund - sem gefst þegar „Maðurinn skynjar dauðann í
hlutunum. Það gerir manninn að manni.“ Þessa visku öðlast Gil-
gamesh fyrir lánleysið eitt, en áður þurfti öll þjóðin að líða vegna
tilfinningaleysis hans. Jafnvel árþúsundum síðar geta þær þjóðir
af þessu lært, sem svo stöðuglega loka fyrir því augunum og láta
stjórnast af þeim sem aldrei hafa upplifað lánleysið og harminn
sem nauðsynleg eru til að fá skynjað „dauðann í hlutunum“.
Fjörutíu eða fimmtíu öldum eftir Gilgamesh, upphugsaði E.
M. Forster svipaða sögu í A Passage to India, þótt þar sé ekki von
á neinum Enkidu. Frú Moore og hinn treggáfaði sonur hennar,
Ronny, sem vinnur í þjónustu ríkisins, eru að deila um hegðun
Englendinga á Indlandi. Ronny teflir fram öllum klisjunum um
ætlunarverk Guðs og skyldurnar sem hvíli á hvíta manninum, en
móðir hans virðir hann fyrir sér með hæðnisblik í augum:
Orð hans, ein og sér, hefðu getað hrært við henni, en þegar hún heyrði
sjálfumgleðina í röddinni, þegar hún sá munninn iða, svo ákafan og
ánægðan, fyrir neðan litla, rauða nefið, þá fannst henni, hversu vitlaust
sem það var, að þetta væri ekki hinn endanlegi sannleikur varðandi Ind-
land. Örlítill iðrunarvottur - ekki kænskuleg uppgerð, heldur hin sanna
iðrun hjartans - hefði gert hann að öðruvísi manni og breska heimsveld-
ið að öðruvísi fyrirbæri.
Þau deila áfram, og Ronny sýnir engan vott um iðrun. Loks
segir hún upptendruð: