Skírnir - 01.09.1997, Page 33
SKÍRNIR
AUÐNULEYSISHLJÓMKVIÐAN
307
deilum. í lausum en frjóum eldfjallajarðveginum óx birki sem
þeir eyddu er þeir beruðu landið af eldiviði. Náttúruöflin samein-
uðust jafnvel gegn þeim. Þegar þeir höfðu breytt nýjum skikum í
frjósamar jarðir með langvinnu erfiði, gaus eldfjall í nágrenninu
og gróf landið í brennheita ösku. Við komu þeirra var loftslagið
temprað, en opinberaði skjótt sitt sanna íshafseðli og eyðilagði
grassprettuna. Heimskautaísinn faðmaði ströndina, eins og hann
vildi gera út af við vesalings Islendingana fyrir þá hvatvísi og
heimsku að reyna að setjast að á þessu óvænlega eylandi og skapa
þar menningu.
En þrátt fyrir allt, þá sköpuðu þeir engu að síður mikilfeng-
lega, en þó furðu harðneskjulega, menningu. Þrátt fyrir skort á
nothæfu byggingarefni, hljóðfærum, nýtanlegum málmum, og
fæðu og húsaskjóli, þá sköpuðu þeir vönduðustu bókmenntir í
Evrópu á miðöldum, með eina verkfærinu sem þeir áttu hér á
þessum ófrjóa klettadrangi: tungumálinu - ekki latínu, heldur
sinni eigin ástkæru tungu, íslenskunni.
Og hvert er þá hetjulegt viðfangsefnið í hinum bestu þessara
bóka? Auðnuleysi. I blóðugum smáatriðum rekur Sturlunga saga
innanlandsdeilurnar sem leiddu til pólitískrar upplausnar og síð-
an til glötunar sjálfstæðisins. Edda Snorra var að hluta til hand-
bók um vissa tegund kvæðagerðar, sem úrelt var orðin nokkrum
öldum fyrr, og enginn mun temja sér aftur, nema kannski sem æf-
ingu í yrkingum, og að hluta var hún saga hinnar fornu, norrænu
goðafræði, sem nú var að fullu afmáð af kristindóminum og
gleymd og grafin annars staðar í Evrópu. Laxdæla saga segir frá
misheppnuðum ástum og hjónaböndum einþykkrar konu, með
þeim hætti að Anna Karenína eða Madame Bovary virðast létt-
meti í samanburði. Sjálfir guðirnir í goðaheimi víkinga voru
dæmdir til glötunar, og Valhöll er musteri auðnuleysisins. I Njáls
sögu (sem stendur Hómerskviðum ekki að baki) er næstum öllum
aðalhetjunum útrýmt í ófriðarbylgju sem nær hámarki þegar öll
fjölskylda Njáls er brennd inni, þar á meðal öldruð eiginkona
hans og barnabarn. Sagan er örugglega skrifuð til viðvörunar fyr-
ir áheyrendur sem sjálfir voru óstýrilátir og aðhylltust gagnsakir
og hefndir. Bókinni lýkur með gagnslausum hefndum og aragrúa
af sviðnum, hálshöggnum, stungnum, brytjuðum, gegnumrekn-