Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 34

308
BILL HOLM
SKÍRNIR
um líkum, sem skýtur lokaatriðum Hamlets og Lés konungs ref
fyrir rass. Mannlegt auðnuleysi í Njáls sögu er af þvílíkri stærð-
argráðu að tignarlegt er, en guðunum er ekki kennt um neitt.
Með því að horfast í augu við vægðarlaust lánleysið í sögu
sinni og eðli, sköpuðu Islendingar bókmenntir sem varðveittu
þjóðarsálina á 600 ára löngu nýlenduskeiði og í baráttu við svarta
dauða, holdsveiki, eldgos og hungursneyðir sem skar íbúafjöld-
ann, er þegar var hálfdauður úr sulti, niður um helming þess sem
hann hafði verið eftir landnámið. Bækurnar voru til og lesnar á
aumustu heimilum landsins; Gunnar, Njáll, Guðrún, Egill og
Grettir voru kjölfesta hvers landsmanns á þessum löngu öldum
auðnuleysisins.
Lesendur sagnanna, sem sækja Island heim í dag og búast við
að verða vitni að blóðþorsta og ofbeldishneigð íbúanna, munu
verða fyrir vonbrigðum. Þess í stað uppgötva þeir þægilegt, frið-
samlegt og lýðræðislegt velferðarríki, þar sem réttvísi og læsi eru
almenn, og morð, þjófnaðir og ofbeldisglæpir þekkjast vart.
Menn læsa ekki húsdyrum sínum og skila ókunnugum týndum
seðlaveskjum.
Fátækt, í bandarískum skilningi, er óþekkt. A meðan ég bjó í
landinu, varð mér skyndilega ljóst, líkt og mörgum bandarískum
ferðamanninum hlýtur líka að verða, að ísland er það sem Banda-
ríkin segjast vera, en eru í raun og veru ekki. Okkar bókmenntir
lýsa einnig miklu auðnuleysi - hinu sokkna Pequod og dauðu
áhöfninni í Moby Dick, lánlausu ástinni í kaldranalega samfélag-
inu sem Hawthorne sá fyrir sér, Stikilsberja-Finni á flekanum, að
velja hið illa, og frábærum ljóðum Whitmans þar sem hann lof-
syngur dauðann - en þessar bækur eru ekki hluti af opinberu lífi
okkar, með sama hætti og íslendingasögurnar eru þar í landi.
Það sem greinir að bandarískt og íslenskt auðnuleysi er
ábyrgðarkenndin. Það voru ekki Norðmenn, Danir, svarti dauði
eða heimskautaísinn sem eyðilögðu sjálfstæði, frjósemi og auð-
legð íslands; af bókmenntum þeirra má augljóslega ráða að það
var af völdum íslendinga sjálfra. Það voru engir aðrir en við sjálf-
ir sem gerðum hrapalleg mistök, segja þeir hver við annan í bók-
um sínum. Sé saga þeirra skoðuð af velvild, má jafnvel kenna
Noregi, Danmörku, eða, að minnsta kosti, óheppni, um einhverj-