Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 44

318
EYSTEINN ÞORVALDSSON
SKÍRNIR
Það er hinsvegar íhugunarvert hvað þeir eiga við með þeirri ein-
kunn sem þeir gefa skáldskap Heines, og sérstaklega er forvitni-
legt hvernig þessi kveðskapareinkenni orka á skáldið Jónas Hall-
grímsson. Andagift og ímyndunarafl eru vissulega mikilsmetin
atriði í rómantískum skáldskap, og hjá Heine verður þetta ekki á
kostnað vitsmunanna, segir í greininni. Af þessu má álykta að
þeir telji að hinn rómantíski skáldskapur sé gjarnan loftkenndur
um of og vitsmunasnauður. Þrátt fyrir hugmyndaflugið er Heine
„ekki brestur á viti“ - hann tyllir öðrum fæti í skynsemi og vit-
lega ádeilu. Þessi tvískinnungur Heines gagnvart rómantíkinni
kann að hafa fallið þeim Jónasi og Konráði vel í geð. Þeir eru ekki
heldur neinir rómantískir sveimhugar, þeir eru líka pólitískir bar-
áttumenn. Mörg kvæði Jónasar vitna um þetta og í kvæðum sín-
um var hann mun jarðbundnari en hin eindregnu skáld rómantík-
urinnar. Fræðsla og nytsemi eru meginatriði í hugmyndafræði og
stefnuskrá Fjölnismanna - ásamt fegurð og sannleika. Jónas dáir
Eggert Ólafsson fyrir þjóðfélagslega framfarabaráttu hans. Hann
var líka handgenginn kveðskap Jóns Þorlákssonar sem í verald-
legum kvæðum sínum yrkir gjarnan um hversdagsleg atvik, oftast
með drjúgri kímni sem þó er annarskonar en í kvæðum Heines.
Það býr aðdáun í þeirri umsögn Fjölnismanna að Heine sé
sjálfum sér ólíkur en þá eiga þeir við sveiflur og háð í efnismeð-
ferð hans. Mörg kvæðin hefjast með einlægni og fegurðartjáningu
en hverfast í spott í lokin; hann er „ekki stöðugur í sér þegar
hann yrkir“: blíða og barngleði breytast í berserksgang; heit til-
finning í kaldhæðni. Slík andstæðuaðferð var nýstárleg fyrir ís-
lenskt skáld. Ekki er minnst á orðfæri í kynningargreininni, en
málfarið og allur kvæðastíll Heines hlýtur að hafa verið Jónasi
opinberun. Ljóðmál Heines er oftast ólíkt hefðbundnu skáldmáli
rómantíkur, þótt hann margnoti sum algeng mótíf hennar. Orð-
færið er auðskilið og yfirleitt skrautlaust. Hann leitast við að ein-
falda ljóðmálið og gefa því ferskari blæ og alþýðlegri en tíðkast
hafði. Líkingar eru tiltölulega fáar og þær eru skýrar og einfaldar.
Myndmál Heines er hvorki umbúðamikið né hátíðlegt eins og
viðtekið líkingamál var á hans dögum og það er alger andstæða
hinna snúnu kenninga sem tíðkuðust í íslenskum rímum og
Jónasi þótti standa listrænum kveðskap fyrir þrifum.