Skírnir - 01.09.1997, Page 108
382
KIRSTEN WOLF
SKÍRNIR
eða engu máli skipta. Engu að síður er vert að gefa þeim nokkurn
gaum, og þá ekki aðeins vegna þess að jaðarstaða þeirra í frásögn-
inni sætir nokkurri furðu, heldur einnig vegna þess að tvíræð
staða klæðskiptinga af báðum kynjum varpar skýru ljósi á til-
raunir höfundanna til að skilgreina í verkum sínum hin fastmót-
uðu kynhlutverk samfélagsins, umturna þeim og endurskapa þau.
Eg hef kosið að kalla þessa einstaklinga klœðskiptinga, enda
þótt ljóst megi vera að í slíkri nafngift um karla og konur á þjóð-
veldisöld geti falist tímaskekkja og að merking orðsins sé teygð
til hins ýtrasta. En ég vil taka fram að í rannsókn minni á gildi
þessa minnis í Islendingasögunum nota ég hugtakið „klæðskipt-
ingur“ einungis um þær manneskjur sem klæðast fötum gagn-
stæðs kyns til þess að dyljast og tengi það á engan hátt við
blætisdýrkun eða annarskonar þráhyggju. En jafnvel í þessari
víðu merkingu þarfnast hugtakið nánari skýringar. Lýsingar á
dulargervi karla og kvenna í Islendingasögunum eru iðulega
gagnsæjar. Fólkið dulbýst aðeins um stundarsakir og næstum allir
sem klæðast fötum gagnstæðs kyns gera það af skynsamlegri
ástæðu. Af því leiðir að kennsl (anagnorisis) eiga sér annaðhvort
ekki stað eða eru öldungis hversdagsleg. Það er óravegur frá líf-
stykkjum, sokkabandabeltum og nælonsokkum, sem karlkyns
klæðskiptingar í nútíma poppmenningu nota, til skyrtunnar með
víða hálsmálinu sem Guðrún Ósvífursdóttir gerir Þorvaldi Hall-
dórssyni í Laxdœla sögu. Þó er ekki þar með sagt að Islendingum
á þrettándu og fjórtándu öld hafi verið ókunnugt um þá tilhneig-
ingu fólks að dylja kynferði sitt, að minnsta kosti bregður slíku
ósjaldan fyrir sem listbragði í íslenskum fornbókmenntum, bæði
frumortum og þýddum. I „Þrymskviðu“ (útg. Neckel 1983: 111-
15) er því til dæmis lýst hvernig Þór, holdgerving karlmennsk-
unnar, er klæddur í kvenmannsföt sem brúður Þryms jötuns til
þess að endurheimta hamarinn sem Þrymur hafði stolið. Mágus
sagajarls (útg. Bjarni Vilhjálmsson 1954: 2, 135-429, einkum 159)
segir frá Ermengu drottningu sem bregður sér í karlmannsbúning
og þykist heita Hirtingur, og í Mírmanns sögu (útg. Bjarni Vil-
hjálmsson 1954: 3, 1-94, einkum 79) er sagt frá Cecilíu drottningu
sem klæðist karlmannsfötum, tekur sér nafnið Híringur og leiðir
lið þrjú hundruð riddara til sigurs í orrustu við eiginmann henn-