Skírnir - 01.09.1997, Side 109

SKÍRNIR KLÆÐSKIPTINGAR í ÍSLENDINGASÖGUNUM
383
ar. Hrólfs saga Gautrekssonar (útg. Guðni Jónsson 1954: 3, 51-
176, einkum 64) lýsir hernaðarafrekum Þornbjargar, eiginkonu
Hrólfs Gautrekssonar, en hún dulbýst sem karlmaður og tekur
sér nafnið Þórbergur. Og sagnir af heilagri Marínu (Marinus; útg.
Gering 1882-1884: 1, 149-51) og Pelagíu (Pelagius; útg. Rindal
1981: 77-79) segja frá tveimur konum sem tókst að dylja kynferði
sitt og búa sem munkar og einsetumenn til dauðadags. Enda þótt
hér sé um skáldskap að ræða ættum við að geta sagt að klæðskipt-
mgaminnið, líkt og Preben Meulengracht Sorensen (1983) segir
um níð, „hafi átt rætur í sameiginlegri reynslu og málheimi höf-
unda og lesenda; eða sagnaþular og áheyrenda“ (12). Reyndar er
raunverulegt dæmi frá 1158 skráð í Sturlu sögu (Sturlunga saga;
útg. Jón Jóhannesson o.fl. 1946: 1. bindi, bls. 63-114), en þar er
sagt frá Yngvildi Þorgilsdóttur sem skar hár sitt eins og karlmað-
ur og klæddist karlmannsfötum („skar sér skör ok karlklæði" [9.
kafli, bls. 73]) í því skyni að flýja til Noregs með elskhuga sínum,
Þorvarði Þorgeirssyni, sem hún hafði alið dóttur, Sigríði, á laun.1
Ég einskorða umfjöllun mína við frásagnir sem álitnar hafa
verið sagnfræðilegar, það er að segja Islendingasögurnar, en þær
hafa raunsæislegan söguþráð og mannanöfn, staðfræði og tímatal
styðjast við sögulegar heimildir. Þó skal viðurkennt að það er
eins og að skrifa í fjörusand að kortleggja menningarleg viðhorf -
línurnar færast til og frá og eru oft mjög ógreinilegar. Að því er
klæðskiptinga varðar getur vel verið að bókmenntatextinn gefi
hvergi nærri trúverðuga mynd af heimi hversdagsleikans og því sé
sögulegt gildi hans afar rýrt. En þau atriði þar sem klæðskiptingar
1 Það er athyglisvert að dulargervi Yngvildar olli engum vandræðum, en öðru
máli gegndi um mannvillu Þorvarðs. Þórdís Leifsdóttir og Þorsteinn Þorleifs-
son ganga Sigríði í foreldrastað, en orðrómurinn um faðerni hennar er ekki
kveðinn niður. Einar Þorgilsson spyrst fyrir um málið, en Þorvarður neitar
öllu og járnburðar er krafist. Grímur hét sá maður sem bar járnið og þegar
það var leyst úr hendi hans varð Þorvarður hreinsaður af öllum áburði og
Einari gert að greiða sekt. En eftir flóttann til Noregs kviknar orðrómurinn á
ný og upp kemst um svik við skírsluna og höfðu Sturla Þórðarson og Ingi-
björg Þorgeirsdóttir lagt Þorvarði lið í því ráðabruggi. Einar höfðar því mál á
hendur Sturlu. Báðir urðu dæmdir fjörbaugsmenn, Sturla vegna afskipta sinna
af málinu og Einar fyrir að greiða ekki tilskilda sekt.