Skírnir - 01.09.1997, Page 110

3B4
KIRSTEN WOLF
SKÍRNIR
koma fyrir í sögunum má samt með nokkrum rétti nota til þess
að vega og meta menningarleg viðhorf. Þrátt fyrir þann tíma sem
skilur Islendingasögurnar frá þeim atburðum sem þær lýsa má
gera ráð fyrir að frásögnin mótist af viðhorfum og skynjun fólks-
ins sem lifði atburðina, því að án menningarlegs samhengis má
telja ólíklegt að fyrirbærið klæðskiptingur verði útskýrt með
nokkurri vissu frá einni öld til annarrar. í fyrirmælum Grágdsar,
sem minna nokkuð á fimmtu Mósebók,2 er drepið á nauðsyn þess
að gjalda varhuga við klæðskiptingum. Þar með er sleginn tónn-
inn í viðtökum samtímans á þeim - og jafnframt á lýsingum
íslendingasagna á klæðskiptum.
Karlmenn hafa öðlast lykilstöðu í valdakerfinu og undirokað
konur með því að móta félagsleg hlutverk kynjanna, draga fram
hinn líffræðilega mismun, stjórna menningarlegu uppeldi og
eigna sér alla orðræðu. Þannig hafa þeir stuðlað að því og tryggt
að karlar séu meira metnir en konur. Viðurkenning á þessari mis-
munun kynjanna er forsenda fyrir allri umfjöllun um klæðskipt-
inga. Höfundar íslendingasagna lýsa þjóðfélagi þar sem hlutverk
kynjanna eru skýrt afmörkuð.3 Hin staðlaða mynd af konunni
sýnir hana í umönnunarhlutverki með börn á brjósti og sinnandi
heimilisstörfum. Athafnasvið karlmannsins var aftur á móti utan
veggja heimilisins og miklu víðtækara. Hann gat látið til sín taka í
samfélaginu, efnahagslífi og í stjórnmálum; sem bóndi, landeig-
andi, löggjafi og verndari heimilisins. Þessi hlutverk og önnur,
þeirra á meðal sú skylda að grípa til vopna ef nauðsyn bar til,
tryggðu karlmanninum völdin. I lýsingum Islendingasagna á
karlkyns og kvenkyns klæðskiptingum kemur þessi stigskipting
mjög berlega í ljós.
2 „Eigi skal kona ganga í karlmannsbúningi og eigi skal karlmaður fara í kven-
mannsföt, því að hver sá, er slíkt gjörir, er Drottni Guði þínum andstyggileg-
ur“ (5. Mósebók 22:5).
3 Þó vil ég benda á að Carol Clover (1993) dregur í efa þessa „tvískiptingu“
kynjanna og hallast þéss í stað að „einkynja líkani hefndarinnar, sem útfærir
mismun kynjanna í sinni hreinræktuðustu og ýktustu mynd þannig að á lík-
amlega sviðinu er aðeins um karlmennsku að ræða en á því félagslega aðeins
þann kvengerða, gelda eða getulausa" (386-87).