Skírnir - 01.09.1997, Page 135

SKÍRNIR
BAKRAUF OG BAKRAUF
409
ingar sem kunna nokkuð í dönsku undrast og dást jafnan að lif-
andi blótsyrða- og lastmælagnótt hennar, og tengist sú málsnilld
oft aftara endanum. Þar virðist orðið rauf, sem hér hefur verið til
umræðu, vera aðalorðið um rassinn, og það ber fyrir eyru í ýms-
um skrautlegum orðatiltækjum. Eitt af undrunarefnunum, sem
raunar bregður einnig fyrir í ýmsum öðrum tungumálum, er sá
háttur að skjóta fram blóts- eða sauryrðum sem áherzlugjöfum í
samsetningum og samböndum þar sem verið er að lofa eitthvað,
en ekki lasta. Det var skidegodt, skidefint, skidedejligt o. s. frv.
Fyrir fáeinum árum heyrðist hér, að eitthvað væri ógeðslega gott.
Heyrist það eða því líkt ekki enn? Sá eðlisþáttur fylgir hugmynd-
um um það djöfullega og um villináttúruna, sem er auðsæld,
heppni o. s. frv., oft í tengslum einmitt við saur. Sú samfylgni er
auðvitað rétt og sönn, raunsæilega á litið, því að lífsins gæði eru
vaxin úr náttúrunni, úr jarðvegi sem er sama eðlis og saur, það
frum-efni hugmyndlegt og raunverulegt sem allur vilji og stefna
siðmenningarinnar skipar manni að firrast sem mest og öruggleg-
ast. Gæti ofangreindur háttur máls (skidefint!) ekki tengzt þessu?
Eg hef að vísu ekki tekið eftir því, að rass-orð bæri fyrir í þessu
hlutverki, nema þá í því dæmi sem nú skal senn greina; en ekki
skyldi vanmeta mátt nándartengsla í hugmyndunum um rass og
saur. Dæmið, ef það er þá dæmi þessa, kemur fram í ritdómi um
nýja orðabók um enskt mál í Suður-Afríku (A Dictionary of
South Africal Englisb, ritstj. Penny Silva. Oxford (1997?); rit-
dómarinn er Donald Woods, blaðamaður og rithöfundur, sem ég
minnist að hafa „séð“ í leikinni heimildakvikmynd um örlög og
hlutverk Steve Biko, í íslenzku sjónvarpi fyrir ekki mörgum mán-
uðum. I þeirri sögu átti Woods mikinn þátt. Umgetning hans um
orðabókina birtist í blaðinu Guardian Weekly 23. marz 1997, bls.
35). Heiðarlegast er að taka það stykki sem hér skiptir máli
óbreytt upp. Þess er að geta að helzt þeirra mála sem suðurafrísk
enska hefur þegið efni úr eru Nguni (flokkur af tungum Afríku-
manna) og Afrikaans (mál afkomenda Búa sem fyrst námu lönd
þarna um miðja 17. öld). Úr Afrikaans og úr niðurlenzku kemur
orðið gat, svipaðrar merkingar og sama uppruna og íslenska
orðið gat. Suðurafríkumaðurinn segir: