Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 138

HJÖRDÍS BJÖRK HÁKONARDÓTTIR
Réttur og skylda
Á ÞESSARI öld hefur VERIÐ mikil fræðileg umræða um réttindi,
bæði á vettvangi lögspekinnar og stjórnspekinnar. Hafa menn
reynt að skilgreina hugtakið og deilt um hugmyndafræðilegan
grundvöll þess. Sú deila á sér þó mun lengri sögu. Einnig hefur
verið tekist á um réttindi á sviði stjórnmálanna í einstökum þjóð-
ríkjum og eftir síðustu heimstyrjöld skipar mannréttindaumræð-
an veigamikinn sess í alþjóðasamskiptum. Þessi saga er vel þekkt.
Allt tengist þetta tilraunum til að skipuleggja og skilgreina sam-
skipti fólks, samskipti þegna og ríkisvalds og leita leiða til að
treysta grundvöll mannlegrar hamingju að svo miklu leyti sem
það verður gert með skipan mála í samfélaginu.
I hausthefti Skírnis árið 1995 birtir Sigurður Líndal prófessor
grein sem ber heitið „Stjórnarskrá og mannréttindi“.' Tilefni
hennar var umræða um breytingu á mannréttindakafla Stjórnar-
skrár lýðveldisins Islands, sbr. lög nr. 97/1995. Þótt nokkur tími
sé nú liðinn frá því að grein Sigurðar birtist og hún hafi að vissu
leyti verið barn síns tíma, er enn freistandi að fjalla um hana hér
þar sem enginn hefur orðið til andsvara og fræðileg umræða
mætti vera meiri um þetta þýðingarmikla efni, mannréttindi.
I grein sinni setur Sigurður fram þá skoðun, að sú áhersla sem
lögð sé á réttindagreinar í samfélaginu sé ekki vænleg til þess að
tryggja mannréttindi; öðru nær, hún sé „[...] ekki einungis óæski-
leg, heldur háskaleg. Réttindagreinarnar eru farnar að vinna gegn
mannréttindum" (380). Vænlegra telur hann að hafa ákvæði sem
mæli fyrir um stöðu manna í ríkinu og vísi á skyldur þeirra og
ábyrgð. Meginrökin, sem hann færir fyrir þessu, eru þau, að rétt-
indatalið hafi ruglað menn í ríminu og ýtt undir auknar kröfur
hagsmunahópa, þar ráði eins konar frumskógarlögmál, og enda-
1 Sigurður Líndal: „Stjórnarskrá og mannréttindi“, Skírnir. Tímarit Hins ís-
lenska bókmenntafélags 169 (haust 1995), bls. 369-98.
Skírnir, 171. ár (haust 1997)