Skírnir - 01.09.1997, Page 139
SKÍRNIR
RÉTTUR OG SKYLDA
413
lausar réttindakröfur leiði að lokum til þess annars vegar að virð-
ing þegnanna fyrir ríkisvaldinu slævist og hins vegar til þess að
ríkisvaldið grípi í síauknum mæli inn í líf fólks með lögum og
reglugerðum. Mér virðist Sigurður fara nokkuð frjálslega með
hugtakið mannréttindi, og á stundum er tónninn pólitískur en
efnið þó fært í fræðilegan búning. Eg get fallist á að hugtakið
mannréttindi sé ofnotað í samtíma umræðu, en tel það einkum
stafa af því að menn vandi sig ekki við notkun hugtaksins og skil-
greini það ekki rétt.
Til að ráða bót á þessari hnignun ríkisins vill Sigurður leggja
áherslu á skyldur og ábyrgð og setja í stjórnarskrána ákvæði um
einstakar skyldur manna í stað réttinda, réttarstaða manna skuli
ákvörðuð með yfirlýsingu um skyldur. Hann varpar í framhjá-
hlaupi fram spurningunni: „Fylgja ekki skyldur réttindum?“
(389). Þó lætur hann henni ósvarað og ekki verður séð að hann
átti sig á hversu samtvinnuð réttindi og skyldur eru. Afleiðingin
er sú að sum skylduákvæðin, sem hann nefnir, veita ríkisvaldinu
réttindi sem ekki samrýmast forsendum mannréttinda.
Sigurður vill ganga út frá því við ritun stjórnarskrárinnar, að
frelsi sé sjálfgefið og því sé óþarft að fjalla sérstaklega um það eða
einstök réttindi sem af því leiða. Hann fjallar jafnframt um ágang
valdsins og segir að réttindaákvæði, sem hann þó vill afnema, hafi
þann tilgang að sporna við þessum ágangi. Ég skil hann þannig að
verði gerður þjóðarsáttmáli um frelsi - að allt sé leyfilegt sem
ekki sé bannað - með áherslu á tilteknar skyldur, fáist fullnægj-
andi trygging fyrir mannréttindum og takmörkun ríkisvaldsins,
og jafnframt skapist forsenda farsællar þjóðfélagsskipunar. Ég get
ekki annað en efast! Mun ég nú freista þess að færa nokkur rök
fyrir efasemdum mínum, en fyrst ætla ég að víkja að þeim hug-
myndafræðilega grundvelli mannréttinda sem Sigurður fjallar um.
Eðli valds og réttindi
I upphafi greinar sinnar veltir Sigurður því fyrir sér, hvers eðlis
ríkisvaldið sé (371-75), og kynnir tvær kenningar þar að lútandi,
sem hann rekur annars vegar til náttúruréttarins og hins vegar til
vildarréttarins, sérstaklega kenninga Thomasar Hobbes. Sigurður
telur að samkvæmt náttúruréttinum sé eðli ríkisvaldsins takmark-