Skírnir - 01.09.1997, Síða 140
414
HJÖRDÍS BJÖRK HÁKONARDÓTTIR
SKÍRNIR
að og nái því ekki til ákveðinna sviða mannlífsins, en samkvæmt
vildarrétti sæti það í eðli sínu engum takmörkunum og sammælist
menn þá um að draga ákveðna þætti undan lögsögu stjórnar-
stofnana ríkisins:
í báðum þessum tilfellum er vald ríkisins takmarkað, annaðhvort í eðli
sínu og er það í samræmi við þær hugmyndir sem búa að baki eðlis- eða
náttúruréttinum, eða eftir samkomulagi og er það í samræmi við þær
hugmyndir sem búa að baki vildarréttinum. (372)
Hann lýsir síðan þeirri skoðun sinni, að réttindagreinar svo
sem mannréttindaákvæði í stjórnarskrám hafi lítið eða ekkert
sjálfstætt gildi, ef ríkisvaldið er í eðli sínu takmarkað. „Með þeim
er þá verið að skýra nánar og árétta miklu víðtækari almenn rétt-
indi“ (373), en slíkt kunni þó að vera nauðsynlegt til að sporna
við tilhneigingu ríkisvaldsins til íhlutunar um líf manna. Teljist
ríkisvaldið „á hinn bóginn í eðli sínu ótakmarkað gegna réttinda-
greinarnar því hlutverki að draga þau svið sem vernda á undan
altæku ríkisvaldi“ (373). Þessi framsetning verður ekki skilin
öðruvísi en svo að Sigurður telji hugmyndir þeirra sem leggja
áherslu á mannréttindi vera grundvallaðar á ákveðnum skilningi á
eðli ríkisvaldsins. Það má ef til vill deila um hvort rétt sé að tala
um að vald sé í eðli sínu takmarkað eða ekki takmarkað,2 en
slíkur fræðilegur ágreiningur skiptir ekki máli hér. Umræðan um
mannréttindi markast vissulega einkum af þeim tveimur stefnum
sem Sigurður nefnir, náttúruréttinum og vildarréttinum, en ekki
vegna afstöðu til eðlis valds, heldur til eðlis réttinda.
Samkvæmt náttúrurétti eru mannréttindi siðferðislegs eðlis,
þau eru algild réttindi sem menn hafa sem menn, þau eru og
munu alltaf verða óumbreytanleg og ef þau eru skert á einhvern
hátt þarf sérstaka rökstudda réttlætingu fyrir því. Samkvæmt
2 Sjá til dæmis um kenningar Montesquieus, Þorsteinn Gylfason: „Fjölræði og
sjálfstæði", Tímarit lögfrœðinga, 3. hefti 1995, bls. 192. Montesquieu verður
líklega hvorki flokkaður sem náttúruréttarmaður né vildarhyggjumaður.
Einnig má nefna kenningu Johns Austin að lög séu fyrirmæli valdhafans: John
Austin, The Province of Jurisprudence Determined, London 1832, 4. útg.
1971, t.d. bls. 253 o. áfr.