Skírnir - 01.09.1997, Síða 141
SKÍRNIR
RÉTTUR OG SKYLDA
415
vildarhyggjunni eru mannréttindi mannasetningar, þau verða til
með vilja mannsins og eru því afstæð eins og önnur mannanna
verk, þeim verður breytt, við þau verður bætt eða þau skorin nið-
ur samkvæmt ákvörðun löggjafanna og gildi þeirra ræðst af því
að um formlega rétt lög sé að ræða. Kjarninn í kenningu lögspek-
inga sem aðhyllast vildarhyggju er sá, að lög verða sett um hvað
sem er ef það er gert samkvæmt ákveðnum reglum. Siðferði er
þar til dæmis ekki mælikvarði, og í þeim skilningi er löggjafar-
valdið ótakmarkað. Hér skilur himinn og haf og það er því
grundvallaratriði varðandi stöðu mannréttinda og vernd þeirra á
hvorri kenningunni rökstuðningur er byggður.3 Þrætt er um það
hvort mannréttindi setji þjóðfélagsvaldinu takmörk eða ekki og á
hvern hátt og með hvaða rökum.
Tillaga Sigurðar er, að breyttu breytanda, að horfið verði til
hugmyndafræði þjóðveldistímans og gerður samfélagssáttmáli
um frelsi og skyldur. Frelsið skal samkvæmt honum vera sjálfgef-
ið. Það er sjálfgefið vegna samningsins, þjóðarsáttmálans, en ekki
eðli málsins samkvæmt. Afstaða hans til réttinda markast þannig
af vildarhyggjunni þótt hann segi það ekki berum orðum.
Að orða réttindi
Ymsir fræðimenn telja hugtökin réttindi og skyldu vera svo sam-
tvinnuð að þau verði ekki aðskilin, ‘engin skylda, enginn réttur’,
‘enginn réttur, engin skylda’. Þennan skilning má einkum rekja til
bandaríska prófessorsins Wesleys N. Hohfeld,4 sem hafði mikinn
áhuga á lagamáli og vildi eyða hvers konar tvískinnungi, eða orð-
um í kamelljónslíki eins og hann sjálfur orðar það. Umræðuna
um réttindi taldi hann m.a. einkennandi fyrir slíka orðanotkun.
Hann benti á að hugtakið réttindi hefði margvíslega merkingu og
skilgreindi fjóra flokka réttinda, sem við getum kallað: rétt, leyfi,
3 Einn helsti réttarheimspekingur þessarar aldar H.L.A. Hart, sem var vildar-
réttarmaður, fjallar um þennan þátt mannlegs veruleika út frá áherslum nátt-
úruréttar. Sjá H.L.A. Hart, The Concept of Law, Oxford 1961, bls. 189 o. áfr.
4 Wesley N. Hohfeld, Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial
Reasoning, London 1923.