Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 146

420
HJÖRDÍS BJÖRK HÁKONARDÓTTIR
SKÍRNIR
Skyldur
Við skulum nú víkja að hugmynd Sigurðar um að leggja beri
áherslu á skylduákvæði í mannréttindakafla stjórnarskrár. Sigurð-
ur spyr hvort ekki sé rétt og eðlilegt að taka upp þráðinn frá
íslenska þjóðveldinu á miðöldum og leggja frelsið til grundvallar
skipan þjóðfélagsins, þá „yrði gengið að frelsi manna og grund-
vallarréttindum vísum og sjálfsögðum" (385).
Nánar verði réttarstaða manna síðan ákvörðuð með yfiriýsingum um
skyldur sem allur þorri manna gengst undir og öðlast þá jafnframt al-
mennt gildi. (385)
Skoðum nú tillögu Sigurðar um að skylduákvæði leysi rétt-
indaákvæði af hólmi í stjórnarskránni með hliðsjón af kenningu
Hohfelds, sem áður var vikið að, minnug þess að öllum skyldum
fylgja réttindi og öfugt. Sigurður tilgreinir í fyrsta lagi meginreglu
um skyldu til að hlýða landslögunum og taka á sig þær skyldur
sem lög bjóða. Hver er rétturinn sem er gagnstæða þessarar al-
mennu skyldu og hver ber hann? Það er varla um annan aðila að
ræða en ríkisvaldið. Hlutverk ríkisins er m.a. að beita þjóðfélags-
valdinu, sem því er falið, til að framfylgja lögunum og að gæta
réttinda þegnanna hvers gagnvart öðrum, samræma og tryggja ör-
yggi. Vald er, samkvæmt flokkun Hohfelds, ein tegund réttinda
en gagnstæða valds er það að vera háður (liability) eða í þessu
samhengi getum við hugsanlega kallað það þegnskyldu, og
þannig tökum við til orða. Hins vegar er undarlegt, ef ekki bein-
línis hættulegt, að tala um að ríkið hafi í sjálfu sér sérstök réttindi
gagnvart þegnunum samkvæmt gagnkvæmri skyldu. Almenn
skylda til löghlýðni hlyti að leiða til þess að ríkisvaldið hefði sér-
stakan rétt til þess að þegnarnir fari að lögum. Að veita ríkisvaldi
þannig sjálfstæðan rétt til löghlýðni þegnanna samræmist ekki
hlutverki ríkisins samkvæmt lýðræðishugmyndum eða hug-
myndinni um réttarríki. Hlutverk ríkisins er að halda uppi lögum
og reglu í þágu þegnanna en ekki í eigin þágu. Þetta verður aug-
ljósara ef við hugsum okkur einmenningsstjórn. Þegar ríkissak-
sóknari sækir mál á hendur brotamanni til refsingar, þá er það