Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 157

SKÍRNIR
RÉTTUR OG SKYLDA
431
Sé frelsisrétturinn eingöngu markaður með viljayfirlýsingu og
hinn siðferðilegi grundvöllur hans ekki viðurkenndur þá má segja
að mannréttindaþátt stjórnskipunarinnar vanti akkeri sitt. An
siðferðilegrar kjölfestu væri þess vegna mögulegt að ákveða við
næstu stjórnarskrárbreytingu eða með nýjum sáttmála að frelsi
væri alls ekki sjálfgefið. Það hljómar undarlega að segja að réttur-
inn til lífs geti verið háður vilja löggjafanna. Við ákveðum ekki að
þegnarnir hafi rétt til lífs og frelsis, hvorki á þeirri forsendu að
rétt sé að hverfa aftur til hugmyndafræði þjóðveldistímans né
neinnar annarrar; fólk hefur einfaldlega þessi mannréttindi.
Gjöf eða eign
Sigurður minnir á það að söguleg rök fyrir setningu réttinda-
ákvæða í stjórnarskrá geta verið breytileg, að stjórnarskrá okkar
mótaðist af andófi gegn einveldi konungs (373) og að þjóðskör-
ungar hafi gjarnan skammtað þegnum sínum viss réttindi (374). I
Islandssögunni er þannig gjarnan til þess vísað að Kristján kon-
ungur IX. hafi fært okkur Islendingum að gjöf stjórnarskrána
með réttindaákvæðum sínum árið 1874. Slík hugsun að færa rétt-
indi að gjöf samræmist vildarhyggjunni. Hins vegar er aðeins
hægt að gefa það sem menn eiga. Samkvæmt grundvallarrökum
náttúruréttarins eru frelsisréttindin sjálfgefin eign hvers og eins
einstaklings og valdsvið ríkisvaldsins takmarkast af umfangi
þeirra. Samkvæmt þessu er því rangt að tala um að konungur hafi
gefið okkur réttindaákvæðin, þótt það orðalag hafi verið haft um
þá pólitísku athöfn að konungur færði íslensku þjóðinni stjórnar-
skrá þar sem ákvæði voru um grundvallarmannréttindi eins og þá
var farið að tíðkast. Þessi mannréttindi voru okkar eign fyrir.
Samkvæmt kenningum náttúruréttar er staða eiginlegra mann-
réttinda mjög sterk vegna þess að þau hvíla á siðferðilegum
grunni. Siðareglur varða rétt og rangt, gott og illt og eru því al-
gildar, ekki afstæðar. Það sem er siðferðilega rétt eða rangt í dag,
verður það líka á morgun og var það fyrir fæðingu Kristjáns kon-
ungs IX. Mér er ekki alveg ljóst hversu bókstaflega Sigurður
tekur framangreinda söguskýringu, en hann ræðir einnig um