Skírnir - 01.09.1997, Síða 161

SKÍRNIR
HÁMARKSRÍKI, LÁGMARKSRÍKI
435
þjónustu Ashleys kynntist Locke veruleika stjórnmálanna og
heimi alþjóðlegra viðskipta og kapítalískrar fésýslu.
Um árabil jókst vald og vegsemd Ashleys og 1672 varð hann
jarl af Shaftesbury. Ári seinna reyndi Karl II. enn að auka tengsl-
in við hirð Lúðvíks XIV. og varð af því fullur fjandskapur milli
Ashleys og konungsmanna. Þessi fjandskapur varð Ashley dýr,
meðal annars mátti hann sitja heilt ár í fangelsi.
Á árunum kringum 1680 var England aftur á barmi borgara-
styrjaldar. Talsmenn þingræðis voru ofsóttir og sumir þeirra
teknir af lífi fyrir skoðanir sínar enda ógnuðu þær veldi konungs.
Vegna þessara ofsókna flýði Locke til Hollands árið 1683. Tveim
árum seinna féll Karl II. frá og bróðir hans Jakob II. tók við.
Hann var kaþólskur og varð það ekki til að greiða fyrir sáttum
milli fylgismanna krúnunnar og þingsins. Lauk þessum erjum svo
að fylgismenn þingsins gerðu byltingu árið 1688 og hröktu Jakob
II. frá völdum, krýndu Vilhjálm af Óraníu og bjuggu svo um
hnúta að þinginu var tryggður verulegur hluti löggjafarvaldsins.
Byltingin 1688 var engan veginn eins róttæk og sú sem gerð
var 1648. Þá höfðu menn afnumið konungsvaldið og reynt að
umturna mörgum af stofnunum ríkisins, meðal annars þjóðkirkj-
unni. Nú var stefnan fremur sú að endurreisa forna stjórnarhætti
frá því fyrir daga einvaldskónga.
Getum hefur verið leitt að því að Locke hafi rekið erindi bylt-
ingarmanna á Hollandi og átt þátt í undirbúningi byltingarinnar
1688. Um þetta er ekkert vitað með vissu og verður trúlega aldrei
því á þessum árum fór hann ákaflega leynt, gekk til dæmis undir
dulnefni á tímabili. Sennilega hefur hann óttast að flugumenn
konungs fyndu hann í Hollandi og kæmu honum fyrir kattarnef.
Locke var þekktur fyrir gætni og varúð og hlýtur því að teljast
fremur ólíklegt að hann hafi skilið eftir sönnunargögn sem bendla
hann með ótvíræðum hætti við undirbúning byltingarinnar.
Eftir byltinguna kom Locke heim og hafði með sér þrjár bæk-
ur sem hann lauk við í Hollandi og síðan hafa haldið nafni hans á
lofti. Ritgerð nm mannlegan skilning (Essay Concerning Human
Understanding) kom út árið 1689 og aflaði höfundi sínum fljótt
mikillar frægðar. Sú bók fjallar um heimspekilegar undirstöður
hinna nýju vísinda, kennir meðal annars að öll mannleg þekking