Skírnir - 01.09.1997, Side 163

SKÍRNIR
HÁMARKSRÍKI, LÁGMARKSRÍKI
437
sigur af hólmi. Seinni tíma rannsóknir hafa leitt í Ijós með ótví-
ræðum hætti að Locke skrifaði mestan hluta þeirra fyrir miðjan 9.
áratuginn meðan kóngsmenn höfðu enn tögl og hagldir. Því fer
líka fjarri að þeir sem réðu ríkjum á Englandi eftir 1688 hafi tekið
undir stjórnspeki Lockes. Raunar virðast Tvær ritgerðir um
ríkisvald ekki hafa vakið mikla athygli fyrst í stað. Bókin fór ekki
að laða til sín lesendur fyrr en eftir andlát Lockes þegar spurðist
að þessar undarlegu stjórnspekikenningar væru eftir sama höfund
og Ritgerð um mannlegan skilning. Locke tilheyrði engri fjölda-
hreyfingu í stjórnmálum. Hann fylgdi engri stefnu sem menn
kunnu þá að nefna á nafn.
Stjórnspeki Lockes og hugmyndaheimur 17. aldar
Fræðimenn seinni tíma hafa átt í mesta basli með að draga Locke
í dilk. Ymist hefur verið litið á hann sem leigupenna ríkjandi
stéttar og íhaldssaman málsvara gamalla hefða eða sem róttækan
byltingarmann. Stundum hefur hann verið kallaður frjálshyggju-
maður, stundum jafnaðarmaður og málsvari félagslegra réttinda.
Sumir hafa litið á heimspeki hans sem grundvöll veraldarhyggju í
stjórnmálum og undanfara upplýsingarinnar, aðrir hafa skilið
hana svo að hún hvíli öll á guðfræðilegum undirstöðum. Finna
má sannleikskorn í öllum þessum sjónarmiðum því Locke var
maður málamiðlana. Kannski var hann alla ævi að miðla málum
milli púrítanisma og þingræðishugsjóna föður síns, hefðatryggð-
arinnar sem honum var innrætt í skóla og kapítalismans, einstak-
lingshyggjunnar og frelsishugsjónanna sem hann kynntist í
þjónustu Ashleys.
Á síðustu áratugum hafa enskir sagnfræðingar, heimspekingar
og fræðimenn úr fleiri greinum unnið mikið starf við rannsóknir
á bókum Lockes sem og handritum, sendibréfum og öðrum
gögnum sem hann lét eftir sig. Upphaf þessa mikla áhuga má að
nokkru rekja til þess að árið 1944 eða 45 fannst leiðrétt eintak
Lockes sjálfs af Tveimur ritgerðum um ríkisvald á bókasafni í
Cambridge. Og að nokkru til þess að árið 1947 eignaðist Bodlei-
an bókasafnið í Oxford safn af handritum Lockes. Rannsóknir á
þessum handritum, sem Locke ætlaði aldrei til útgáfu, hafa leitt í