Skírnir - 01.09.1997, Side 169

SKÍRNIR
HÁMARKSRÍKI, LÁGMARKSRÍKI
443
hver maður þurfi að aga hugsun sína með þjálfun í bóklegum
greinum, einkum stærðfræði.7
I ritum Lockes rann áherslan á aga, þjálfun og menntun fyrir
alla saman við boðskap píetismans um gildi vinnusemi, nýtni og
heilbrigðra lífshátta og úr varð manngildishugsjón sem hampar
hinum iðjusama og heiðarlega borgara en gerir heldur lítið úr
lukkuriddurum og dramblátum aðalsmönnum. Þessi manngildis-
hugsjón hæfir samfélagi jafningja mun betur en eldri hugmyndir
sem gerðu yfirleitt ráð fyrir að menn hefðu misjafna verðleika frá
náttúrunnar hendi og ágæti manna réðist fremur af ættgöfgi en
uppeldi.
Hin andstæðan við kenningu Lockes, sem ég kenni við hinn
náttúrulega mann, er nýtískulegri og samrýmist jafnrétti allra
manna ekki síður en kenning Lockes. Þessi hugmynd er frægust
af riti Rousseaus (1712-1778) Emile. Þótt margt sé líkt með hug-
myndum Lockes og Rousseaus um nám og menntun er Emile að
nokkru leyti andmæli gegn boðskap Lockes í Hugleiðingum um
Hppeldismdl. Locke hélt því fram að fullorðnir ættu að móta
börnin, aga þau og siða. Rousseau vildi að þau þroskuðust með
náttúrulegum hætti og lærðu sjálf af sinni eigin reynslu. Hann
áleit hlutverk uppalandans fyrst og fremst vera að koma í veg
fyrir að náttúran sé trufluð af siðmenningunni. Locke áleit að
mennirnir væru hvorki góðir né vondir frá náttúrunnar hendi en
uppeldið gerði þá góða. Rousseau taldi mennina hins vegar góða í
eðli sínu og áleit að samfélagið spillti þeim, truflaði náttúrulegan
þroska þeirra.
Af hugmynd Rousseaus um hinn náttúrulega mann er eðlileg-
ast að álykta að siðir, venjur og stofnanir samfélagsins séu einskis
virði. Það sé best að uppræta þær með öllu og byggja síðan nýtt
samfélag frá grunni. Þetta reyndu forsprakkar frönsku stjórnar-
byltingarinnar að gera undir lok f 8. aldar. Margir þeirra voru að-
dáendur Lockes en hefðu þeir fylgt ráðum hans ögn betur hefðu
þeir trúlega farið gætilegar því skilningur Lockes á manninum
sem félagsveru gerir ráð fyrir að siðir, venjur og stofnanir samfé-
7 Locke 1993b bls. 32-37.