Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 172

446
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
hefur verið gerð grein fyrir lagði Locke áherslu á þátt samfélags-
ins í mótun einstaklinganna en hann gerði greinarmun á samfélagi
og ríki og taldi fjölskyldur og ættflokka upprunalegri en ríki. I
upphafi Ritgerðar um ríkisvald skilgreindi hann ríkisvald svona:
Ríkisvald er að mínu viti réttur til að setja lög og leggja refsingar við
brotum á þeim, allt að dauðarefsingu og þar með hvaða minni refsingu
sem er, í því skyni að hafa reglu á eignum manna og sjá þeim borgið. Eg
tel það rétt til að beita afli samfélagsins bæði til að framfylgja þessum
lögum og til að verja ríkið gegn utan að komandi árásum, og því má ein-
göngu beita í þágu almannaheillar.10
Af framhaldinu er ljóst að þegar Locke talar um rétt ríkis-
valdsins til að setja lög og refsa fyrir afbrot og beita afli samfé-
lagsins (þ.e. hervaldi) þá á hann við einkarétt - ríkið er sem sagt
stofnun sem hefur einkarétt á að setja mönnum lög og beita lög-
reglu og hervaldi. Þessi skilgreining dregur nokkuð dám af kenn-
ingum Thomasar Hobbes (1588-1679) og félagsvísindamenn
nútímans þekkja svipaðar hugmyndir af ritum Max Weber (1864-
1920). Samkvæmt þeim er tilvera ríkis og ríkisvalds ekki skilyrði
þess að menn byggi samfélög sem duga þeim til að þroskast og
dafna. Samfélög með allflóknu valdakerfi og stofnunum svo sem
fjölskyldum, trúfélögum, félagasamtökum og fyrirtækjum geta
verið til án stofnunar sem hefur einkarétt á að beita lögreglu og
hervaldi. Slíkt samfélag þreifst raunar hér á landi á þjóðveldistím-
anum.
Þótt Locke álíti að mannlíf geti þróast án ríkisvalds viður-
kennir hann að fyrir daga þess hljóti samfélög manna að hafa ver-
ið heldur frumstæð.
Stjórnvöld eru hvarvetna eldri en sögulegar heimildir, og ritlistin verður
sjaldnast til með þjóðum fyrr en þær hafa búið í ríki um langan tíma, og
lært aðrar listir sem eru nauðsynlegri en ritlistin og geta séð þeim fyrir
öryggi, þægindum og allsnægtum.* 11
10 Locke 1986 bls. 45. (Ritgerð um ríkisvald §3.)
11 Locke 1986 bls. 133. (Ritgerð um ríkisvald §101.)