Skírnir - 01.09.1997, Síða 177

SKÍRNIR
HÁMARKSRÍKI, LÁGMARKSRÍKI
451
hafa með sér samvinnu af ýmsu tagi. Á einhverju stigi í þróun
landnemasamfélagsins skapast þörf á ríkisvaldi og lögum sem allir
eru neyddir til að hlýða. Hlýtur ekki að vera sanngjarnast og
eðlilegast að koma þessu á með einhvers konar samkomulagi?
Hvað ef einn bóndinn vill ekki vera með í ríkinu heldur búa
áfram við stjórnleysi eða ganga í samfélag frumbyggja sem halda
sig utan við landamæri tilvonandi ríkis? Hann getur ekki bannað
hinum að stofna ríki. En sé honum ómögulegt að halda áfram bú-
skap án þess að ganga í ríkið og taka á sig þær kvaðir sem fylgja
(þátttöku í landvörnum, greiðslu skatta o. s. frv.) er þá ekki sann-
gjarnt að hinir greiði honum einhverjar bætur, kaupi af honum
jörðina eða leggi eitthvað á sig svo ákvöróun þeirra spilli ekki
kjörum hans ? Locke mundi halda því fram og ég sé ekki betur en
hann hefði þar töluvert til síns máls. Það er óréttlátt að neyða
mann til þátttöku í ríki.
Locke getur sem best varið kenningu sína um samfélagssátt-
mála gegn sagnfræðilegum og mannfræðilegum rökum með því
að segja að þótt ríki hafi upphaflega verið byggð á ofbeldi og
yfirgangi réttlæti það ekki áframhaldandi ofbeldi og yfirgang.
Hann getur líka haldið því fram að ríki sem upprunalega verður
til án þess að kröfur um jafnrétti og sanngirni séu virtar geti öðl-
ast siðferðilega réttlætingu síðar ef fólk fer smám saman að ljá því
samþykki sitt uns allir íbúarnir eru sáttir við stjórnarfar þess.
Einstaklingshyggja Lockes útlokar ekki bara að samkomulag
forfeðranna sé bindandi fyrir eftirkomendur heldur líka að ósam-
komulag þeirra þurfi að setja blett á samskipti afkomendanna.
Það er því mögulegt að ríki þar sem helmingur íbúanna er ósáttur
við stjórnarfarið og er haldið niðri með hervaldi breytist smám
saman á þann veg að allir íbúarnir verði sáttir við stjórnarfarið.
Ríki sem ekki uppfyllir nú þær siðferðilegu kröfur sem kenningin
um samfélagssáttmála gerir, getur uppfyllt þessar sömu kröfur
seinna.
Locke virðist hafa skilið kenningu sína um samfélagssáttmála
ýmist sem siðferðilega og pólitíska kröfu um jafnrétti eða sem
sagnfræðilega eða mannfræðilega kenningu um uppruna ríkis-
valdsins. Lyrri skilningurinn gerir kenninguna að pólitískri stefnu
sem hefur margt til síns ágætis. I síðari skilningnum er hún ótæk.