Skírnir - 01.09.1997, Side 184

458
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
aldrei láta af hendi. Þeir geta því ekki veitt öðrum heimild til
að drepa sig eða hneppa sig í ánauð. Þó virðist Locke telja
menn hafa leyfi til að fórna lífinu ef sú fórn þjónar einhverjum
göfugri tilgangi en varðveisla þess er. Trúlega áleit hann að
menn mættu hætta eigin lífi til að bjarga öðrum úr lífsháska.
e) Af kenningunni um innihald siðferðisins leiðir ekki að menn
séu skyldugir til að hlýða siðareglum. Locke taldi skylduna til
að breyta rétt röklega afleiðingu af skyldu manna til að hlýða
guði. Það er óljóst hvers vegna menn eiga fremur að hlýða
guði en siðareglunum. Locke nefnir tvær ástæður og ef til vill
hefur hann talið þær fullnægjandi þótt ég eigi bágt með að sjá
hvernig það má vera. Annars vegar nefnir hann að menn séu
eign guðs og hins vegar að guð muni refsa þeim fyrir óhlýðni.
Segja má að Locke hafi álitið að ef guð væri ekki til þá
mundu sömu reglur gilda um hvað er gott og gagnlegt og
hvað illt og skaðlegt en menn væru þá ekki skyldugir til að
gera gott og vera til gagns.
Heimspekingar sem aðhyllast pósitívisma í réttarspeki hafa and-
mælt náttúruréttarkenningu Lockes og haldið því fram að engin
lagaleg réttindi séu til önnur en þau sem ákveðin eru af jarðnesk-
um yfirvöldum. Um þetta má deila en niðurstaða þeirrar deilu
skiptir litlu máli í því samhengi sem hér um ræðir. Locke dugar
að halda því fram að siðferðileg réttindi séu til óháð ákvörðunum
stjórnvalda og valdhöfum beri að virða þau. Sá hluti náttúrurétt-
arkenningarinnar sem máli skiptir í rökfærslum Lockes um
réttlætingu og takmörk ríkisvalds kveður á um það eitt að sið-
ferðilegur réttur sé til á undan ríkisvaldinu og ríkinu beri að laga
sig að honum. Við getum því látið það liggja milli hluta hversu
skynsamlegt er að líta á siðareglur sem lög sett af æðri máttar-
völdum og hvort og að hve miklu leyti siðferðilegur réttur er
sama eðlis og lagaleg réttindi.
Þegar menn ganga í ríki afsala þeir sér hluta þeirra réttinda
sem þeir hafa í ríki náttúrunnar til samfélagsins. Locke gerir ráð
fyrir að þeir: