Skírnir - 01.09.1997, Síða 186

460
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
en her, lögreglu, dómstólum og fangelsum.22 Aðrir hafa skilið
Locke svo að þegar einstaklingur gengur í samfélag afsali hann
sér svo miklu frelsi að ríkið fái leyfi til að leggja á hann hverjar
þær skyldur sem ekki stríða gegn náttúrurétti og megi neyða
hann til alls annars en glæpa- og fólskuverka.23
Ein af ástæðum þess að menn hafa túlkað kenningar Lockes á
svo ólíka vegu er að orðalag hans er víða ónákvæmt. En þótt
Locke kveði ekki mjög skýrt á um hversu víðtæk völd ríki geti
haft yfir lífi fólks tel ég óhætt að fullyrða að hann sé hvorki tals-
maður lágmarksríkis né þeirrar skoðunar að ríkisvaldið megi hafa
ótakmarkaða stjórn á lífi manna svo fremi það neyði þá ekki til
glæpaverka. Hér eins og annars staðar fetar Locke meðalveginn.
Hann á það sameiginlegt með talsmönnum lágmarksríkis að vilja
tryggja einstaklingum sem mest frelsi og telja meginástæðuna til
að taka ríkisvald fram yfir stjórnleysi vera að það geti tryggt að
deilur milli manna og glæpamál séu leidd til lykta með réttlátum
hætti og leiði ekki til stigvaxandi ofbeldis. En líkt og talsmenn
umfangsmikilla ríkisafskipta vildi Locke nota ríkisvaldið til að
stuðla að því að allir lifðu góðu lífi.
Locke tekur af öll tvímæli um að ríkið má hvorki skylda
menn til að gera neitt sem er siðferðilega rangt né banna þeim að
gera það sem þeir eru siðferðilega skyldugir til. Hins vegar má
það neyða menn til að gera hvaðeina sem náttúruréttur skyldar
þá til og banna þeim hvaðeina sem náttúruréttur bannar. Senni-
lega áleit Locke að náttúruréttur skyldaði menn til að hjálpa
nauðstöddum því hann segir að hverjum manni beri að „gera það
sem í hans valdi stendur til að verja líf annarra svo framarlega sem
það hindrar hann ekki í að varðveita sitt eigið“.24 Locke áleit
náttúrurétt þjóna þeim tilgangi helst að sjá lífi allra borgið og
22 Robert Nozick er einhver frægasti talsmaður lágmarksríkis nú á tímum. í bók
sinni Anarchy, State and Utopia (1974) reynir hann að nota forsendur um ríki
náttúrunnar, sem hann fær að láni frá Locke, til að sýna fram á að lágmarks-
ríkið eitt sé réttlætanlegt. Nozick heldur því að vísu ekki fram að Locke hafi
mælt fyrir kenningu um lágmarksríki, aðeins að siík kenning sé rökrétt afleið-
ing af forsendum sem finna má í Ritgerð um ríkisvald.
23 Sjá t.d. Gough 1950 bls. 24 o. áf.
24 Locke 1986 bls. 47-48. (Ritgerð um ríkisvald §6.)