Skírnir - 01.09.1997, Side 188

462
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
mælir hann með því að tekið sé hart á betli og ýmsum ólifnaði,
börn yngri en 14 ára sem staðin yrðu að betli skyldi flengja og
dæma fullorðna betlara til þriggja ára þjónustu á herskipum hans
hátignar. Jafnframt leggur Locke til að óþarfa ölstofum og
brennivínsbúllum verði lokað. Hér birtist hann fremur sem siða-
vandur íhaldsmaður en sem frjálshyggjumaður og andstæðingur
opinberra afskipta af mannlífinu.
I smágrein um vinnu sem Locke skrifaði fjórum árum fyrr,
eða árið 1693, og ætlaði trúlega ekki til birtingar ræðir hann um
gildi vinnu og menntunar. Hann segir að yfirstéttar- og mennta-
menn séu heilsulausir og illa haldnir af munaði, hóglífi og
iðjuleysi meðan alþýðan er þjökuð af þrældómi, fáfræði og
menntunarleysi. Ef allir, háir jafnt sem lágir, ynnu líkamlega
vinnu hluta dagsins og iðkuðu lærdómslistir og ræktuðu anda
sinn hluta dagsins þá yrði lífið miklu betra. Sex klukkutíma
vinnudagur dygði, sagði Locke, til að sjá öllum fyrir nauðsynjum
ef ríkisvaldið beitti sér gegn óþarfa munaði og hégóma.27 Hér
birtist Locke sem jafnaðarmaður og þessar bollaleggingar hans
minna um margt á drauma sameignarsinna um miðstýrt fyrir-
myndarsamfélag þar sem yfirvöld sjá um að allir fái þroskað
hæfileika sína og notið lífsins. Engin leið er að fullyrða hversu
mikil alvara bjó að baki þessum skrifum en varla hefði svarinn
andstæðingur ríkisafskipta og jafnaðarstefnu sett þetta á blað.
Af Hugleiðingum um uppeldismál er ljóst að Locke var í nöp
við óhóf, munað, drykkjuskap og hóglífi og taldi mikilvægt að
venja alla menn við iðjusemi og heilbrigða lífshætti. Hann lagði
áherslu á hollt mataræði, útivist, hreyfingu og hreinlæti og hafði
áhuga á bættri menntun. I smágrein þeirri um vinnu sem vitnað
var til færir Locke meðal annars þau rök fyrir minnkuðu vinnu-
álagi og bættri menntun alþýðu að hún blekkist þá síður af ginn-
ingum og moðreyk pólitískra æsingamanna.
Af Tveim ritgerðum um ríkisvald er engin leið að ráða hve
langt Locke vildi ganga í ríkisafskiptum og að hve miklu leyti
hann mundi fallast á sjónarmið frjálshyggjumanna og talsmanna
lágmarksríkis. En þau skrif hans sem hér var vitnað til taka af öll
27 Locke 1993a bls. 440-42.