Skírnir - 01.09.1997, Page 189

SKÍRNIR
HÁMARKSRÍKI, LÁGMARKSRÍKI
463
tvímæli um að hann taldi réttlætanlegt að ríkið beitti sér fyrir
menntun, iðjusemi og heilbrigðum lífsháttum þótt það kostaði
einhverja skattheimtu og skerðingu á frelsi þegnanna.
Locke var sáttur við að ríkið gerði fleira en að halda uppi lög-
um og reglu og koma í veg fyrir að fátæklingar dæju úr hungri
meðan aðrir lifðu í vellystingum. Þeir sem draga þá ályktun af
kenningum hans að lágmarksríkið eitt sé réttlætanlegt þurfa ekki
að neita þessu. Þeir geta sagt að ályktunin sé rökrétt þótt Locke
hafi ekki áttað sig á því sjálfur. Til að verja þessa skoðun þarf að
skilja kenningu Lockes um mannréttindi, eða réttindi fólks í ríki
náttúrunnar, svo að:
a) í ríki náttúrunnar hafi hver maður rétt til að njóta frelsis og
þeirra eigna sem hann kemst yfir með vinnu og heiðarlegum
viðskiptum.
b) Þessi réttindi þurfi aldrei að víkja fyrir hagsmunum eða sið-
ferðilegum rétti annarra.
c) Menn geti ekki takmarkað þau eða afsalað sér þeim.
Locke hélt sjálfur fram fullyrðingunni í a lið en hann hafnaði lið-
um b og c og þeir eru nauðsynlegar viðbótarforsendur til að hægt
sé að álykta af a að ríkisvaldið megi hvorki takmarka frelsi manna
né skerða eigur þeirra.
Mér vitanlega gerir Locke hvergi nákvæma grein fyrir því
undir hvaða kringumstæðum réttindi eins verða að víkja fyrir
hagsmunum eða réttindum annars. Það er þó ljóst að hann telur
réttinn til lífs vega þyngra en frelsis- og eignarrétt og menn verða
að sætta sig við skerðingu á frelsi sínu og eignum ef líf liggur við.
Oljóst er hvort hann taldi eitthvað annað en lífsháska geta rétt-
lætt slíka skerðingu. En þótt frelsis- og eignarréttindi þurfi ekki
að víkja nema í ýtrustu neyð geta menn samið um að takmarka
þau. Með kenningu sinni um samfélagssáttmála hafnaði Locke
fullyrðingunni í c lið og reyndi að skýra hvernig menn afsala sér
hluta réttinda sinna með inngöngu í ríki.
Eigi að nota forsendu Lockes um siðferðileg réttindi fólks í
ríki náttúrunnar til að rökstyðja kröfu um lágmarksríki þarf sem
sagt bæði að hafna kenningu hans um samfélagssáttmála og skilja