Skírnir - 01.09.1997, Page 195
SKÍRNISMÁL
Myndin af fortíðinni
Um orsakir þess hversu neikvœð hún er
í hugum Islendinga
árni bergmann RÆÐIR í Skírnisgrein um að íslendingar verði að
mæta með þjóðarvitund sína til fundar í heimsþorpið, og má taka
undir það.1 En málið er ekki svo einfalt. Vandamálið er sjálf þjóð-
arvitundin, myndin af fortíðinni.
Mynd þjóðernisstefnunnar af fortíðinni (fyrir daga þjóðernis-
stefnunnar allt aftur til þjóðveldisaldar) er mjög neikvæð. Það
virðist hafa verið nauðsynlegt fyrir þjóðernisstefnuna að koma
sér upp og viðhalda neikvæðri mynd af tímanum áður en
þjóðernissinnarnir, þjóðhetjurnar góðu, komu og björguðu okk-
ur. Þá lá öll þjóðin í eymd, hér ríkti stöðnun, Danir kúguðu og
arðrændu þjóðina án þess að hún reyndi að bera hönd fyrir höf-
uð sér og fiskimiðin, mesta auðlind okkar íslendinga nú á tímum,
voru varla nýtt að heitið gat. Þessi þula er vel þekkt.
Nú er ég ekki að tala sérstaklega um að einmitt Árni Berg-
mann hafi neikvæða mynd af fortíðinni fyrir daga þjóðernis-
stefnu (sem er alls óvíst), ég ætla mér að ræða almennt um fortíð-
armynd íslendinga. Spurningin er nefnilega hvort það sé ekki til
lítils að mæta með einhverja séríslenska þjóðarvitund til fundar í
heimsþorpinu, ef allt var svona ömurlegt. Er þá ekki eins gott að
gleyma henni bara og skapa sér nýja, nútímalega tilveru án sögu?
Gleyma torfkofunum? Eg held að margir hugsi þannig.
Islenskar þjóðernisstefnur á 19. og 20. öld
Saga þjóðernisstefnunnar er að mestu óskrifuð. Það á ennþá eftir
að skilgreina hana, skoða og lýsa, eða kryfja. Ymislegt má þó um
þetta mál segja án ýtarlegrar heimildakönnunar. Islensk þjóðern-
1 Árni Bergmann: „Til hvers er þjóðernisumræðan?" Skírnir 171 (vor 1997), s.
143.
Skírnir, 171. ár (haust 1997)