Skírnir - 01.09.1997, Page 197
SKÍRNIR
MYNDIN AF FORTÍÐINNI
471
dönskum kaupmönnum. Óvinarímynd sveitaþjóðernisstefnunnar
var skýr: Óvinurinn var danskurinn. Jónas Jónsson frá Hriflu
orðaði það svo að eftir margra alda kúgun og misvitra stjórn
Dana hafi landið verið í kaldakoli, væntanlega þar til sjálfstæðis-
hreyfing Islendinga braust fram á 19. öld.6
A millistríðsárunum hafði bændahreyfingin mikil pólitísk
völd, í bandalagi við hægri væng verkalýðshreyfingarinnar í
Alþýðuflokknum.7 Þau notaði hún til að styrkja landbúnaðinn
með fé frá ríkinu. Komið var á fót mjólkurbúum, sláturhúsum,
ullarverksmiðjum, vegir lagðir um landið og ár brúaðar. Á þess-
um tíma lokuðust mikið til markaðir landbúnaðarins erlendis, en
í stað þess opnuðust vaxandi markaðir í bæjum, sem bændur gátu
nýtt með aðstoð ríkisvaldsins. Nú varð sjávarútvegurinn eina
útflutningsgrein landsmanna. Þessi umskipti höfðu þegar til langs
tíma er litið mikla þýðingu fyrir hugmyndakerfi þjóðernisstefn-
unnar.
Hagvöxtur og fólksfjölgun eftir stríð varð allur í tengslum við
fiskveiðar eða hersetu Bandaríkjamanna. Ibúum fjölgaði í
Reykjavík en fækkaði víðast annars staðar. Langvarandi upp-
dráttarsýki lagðist á sveitirnar. Samhliða þessu tók þjóðernis-
stefnan hamskiptum. Nú var ekki lengur um að ræða að þjóðin
hefði bara slegist við Dani, heldur var meira farið að tala um hve
Islendingar hefðu sjálfir hagað sér óskynsamlega á öldum áður.
Árið 1956 flutti Sigurður Þórarinsson fyrirlestur ætlaðan útlend-
ingum um baráttu þjóðarinnar við eld og ísa, og taldi að aðal-
óvinur hennar hefði verið náttúruöflin.8 Sigurður var í grund-
vallaratriðum sammála Jónasi frá Hriflu um að allt hafi verið í
kaldakoli í gamla bændasamfélaginu, íslenska þjóðin hefði mátt
þola margra alda stöðnun, eymd og þjáningar. En orsakirnar taldi
Sigurður vera nokkuð aðrar en Jónas.
6 Jónas Jónsson: Islandssaga handa börnum. Reykjavík 1915, s. 108.
7 Forsendur og markmið þessarar hreyfingar hafa verið rannsakaðar af ýmsum,
en ein besta rannsóknin er sennilega óprentuð ritgerð Arnars D. Jónssonar:
„Pá sporet af den populistiske akonomi. Erhvervsudvikling i mellem-
krigstidens Island.“ (Roskilde Universitets Center 1983)
8 Sigurður Þórarinsson: „The Thousand Year Struggle Against Ice and Fire.“
Sérprent. Reykjavík 1956.