Skírnir - 01.09.1997, Page 200
474
ÁRNI DANÍEL JÚLÍUSSON
SKÍRNIR
sem lágu fjær höfuðborginni hafi haft eigin þing og valdahópa
sem komu í veg fyrir að ríkið seildist djúpt í vasa skattgreiðenda.
Ríkisvaldið hafi haft æ minni áhrif, þeim mun lengra sem kom frá
miðstöðvum ríkisins. Rian telur að frá 1520 til 1625 hafi Noregur
sloppið vel og ekki verið skattlagður sérstaklega hart, öfugt við
danska bændur. Hins vegar hafi Noregur setið í súpunni eftir
1625, þegar átök um yfirráð á Norðurlöndunum milli Svía og
Dana stóðu sem hæst. A tímabilinu 1610-1690 meira en þrefald-
aðist skattbyrði á hvern Norðmann. Hún var 1,25 ríkisdalir á
hvern fullorðinn karlmann 1610, en 4,66 ríkisdalir árið 1690. Þó
varð skattbyrði Norðmanna aldrei jafn þung og danskra bænda.
Þrátt fyrir álit Rians á stöðu Islands innan dansk-norska ríkis-
ins, sem sýnir ef til vill mest hversu góðum árangri íslenskir þjóð-
ernissinnar (fyrsta tegundin, sú sem sá óvin í Dönum) náðu með
áróðri sínum erlendis, verður ekki betur séð en að fransk-
spænsk-austurríska módelið eigi enn betur við ísland en Noreg. í
Noregi hvarf norski aðallinn úr sögunni á síðmiðöldum. Eftir að
kaþólsku kirkjunni var eytt við siðaskiptin höfðu Norðmenn
engan forystuhóp, og danskir embættismenn voru settir til að
stjórna Noregi. Danska varð opinbert mál. Danir höfðu beinan
aðgang að samfélaginu og ekkert norskt þing eða forystuhópur,
með hag af því að vernda norska bændur (til að sitja einir að
arðráni þeirra), var til að spyrna við skattlagningu á 17. öld.
Á Islandi var annað uppi á teningnum.13 íslenskir jarðeigend-
ur voru fámennur en harðsnúinn hópur, sem við siðaskiptin fékk
yfirráð yfir eignum klaustra. íslendingar höfðu sitt Alþingi, þar
sem helstu menn komu saman árlega. Arið 1625 kom boð frá
Kristjáni fjórða um að skattleggja ætti íslendinga vegna þátttöku
Dana í 30 ára stríðinu í Þýskalandi (sem þá var reyndar ekki orð-
ið 30 ára). Því höfnuðu íslendingar algjörlega, sögðu að þeir
hefðu alls ekkert efni á slíku ofan á alla þá eymd og vosbúð sem
þeir yrðu að þola á skerinu. Orðalagið var ekki nákvæmlega
svona, en Kristján trúði þessu og ekkert varð af skattlagningu.
13 Árni Daníel Júlíusson: „Peasants, Aristocracy and State Power in Iceland
1400-1650.“ Óbirtur fyrirlestur á norræna sagnfræðingaþinginu í Tammerfors
1997.