Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 203

SKÍRNIR
MYNDIN AF FORTÍÐINNI
477
árangri. Vandamálið er að íslendingar fóru sjálfir að leggja trúnað
á eigin áróður.
Sá sagnfræðingur sem ætlar sér að endurskoða svona grund-
vallargoðsagnir á það á hættu að lenda í vanda af sérstöku tagi.
0ystein Rian, sem áður er getið, fékk helst stuðning við það álit
sitt, að stjórn Dana í Noregi 1520-1625 hefði verið fremur mild, í
100 ára gömlum skrifum íhaldssömustu einveldissinna í Noregi.
Þeir voru þá að andæfa vaxandi þjóðernisstefnu, sem síðan sigraði
gjörsamlega.
Svipaður vandi mætir þeim sagnfræðingi, sem kannar land-
búnaðarsögu Islendinga og kemst að því að ýmsar mýtur um
land- og skógaeyðingu eiga við lítil rök að styðjast, eða þarfnast
að minnsta kosti endurskoðunar.16 Hann á það á hættu að vera
sakaður um ofstækisfulla afdalaframsóknarmennsku, en þó er sá
merkimiði varla nógu kröftugur fyrir þann sem hafnar því að allt
hafi verið í kalda koli fyrr á öldum.
Heimildirnar þegja nema sagnfræðingar láti þær tala. Beinar
sögulegar heimildir eru til dæmis fyrir því að útbreiðsla skóga á
hámiðöldum (í þessu tilviki 1100-1400) hafi verið með mjög svip-
uðum hætti og á 20. öld. Rannsóknir náttúruvísindamanna hafa
staðfest að skógareyðing var langmest á fyrstu áratugum land-
náms, en síðan hægði mjög á henni, og má jafnvel segja að hún
hafi stöðvast.17 Um gróðurlendið er það að segja að útreikningar
á búfjárfjölda og beitarþoli benda til þess að langt fram yfir 1700
hafi landið ekki verið ofnýtt, fremur hitt. Sögulegar heimildir
sýna að eftir Svarta dauða létti mjög beitarálagi á hálendið, því
bændur neituðu víða að reka fé á fjall. Beit var næg í lágsveitum
vegna fjölda eyðibýla.
Hvernig getur staðið á þessu? Fjölguðu menn ekki fénu eins
og þeir gátu? Nei, svo virðist ekki hafa verið. Bústærð á tímum
sjálfsþurftarbúskapar miðaðist við þarfir heimilisins, og lítið
16 Árni Daníel Júlíusson: „Bonder i pestens tid. Landbrug, godsdrift og social
konflikt i senmiddelalderens islandske bondesamfund." Óbirt doktorsritgerð.
Kaupmannahafnarháskóla 1996.
17 Margrét Hallsdóttir: „Pollen analytical studies of human influence on vegeta-
tion in relation to the Landnám tephra layer in Southwest Iceland." Lundqua
Theses 18. Lund University, Department of Quarternary Geology 1987.