Skírnir - 01.09.1997, Page 204
478
ÁRNI DANÍEL JÚLÍUSSON
SKÍRNIR
umfram það. Meðalfjöldi sauðfjár á búi var ekki meira en 30-60
fjár lengst af. Á tímabilinu frá 1400-1800 voru flest býli um 1680,
ef til vill tæplega 8.000. Jafnvel þótt 50 fjár hefðu verið á bæ að
meðaltali voru það ekki nema 400.000 fjár. Sá fjöldi dugir ekki til
að fullnýta beit á afréttum landsins, hvað þá að valda ofbeit nema
ef til vill á viðkvæmum svæðum (talið er að óhætt sé að beita
600.000 ærgildum),18 og oftast var fjöldinn miklu minni. Hins
vegar er ekki ólíklegt að talsverð ofbeit hafi verið á ofanverðri 19.
öld, eftir að heimsmarkaðurinn opnaðist fyrir sauðfjárafurðir.19
Þá fjölgaði sauðfé mjög mikið.
Þannig stangast staðreyndir á við goðsögnina um landeyðing-
una - eða hvað? Það varð jú gróðureyðing og skógaeyðing, hún
virðist bara ekki hafa átt sér stað þannig að hver Islendingur eyði-
legði, kalt og skipulega, einn hektara gróðurlendis á ári. Skóga-
eyðing varð mest á fyrstu öld eða öldum Islandssögunnar.
Uppblástur hefur þá eflaust orðið talsverður, en líkur eru til að á
tímabilinu 1100-1800 hafi að mestu ríkt jafnvægi í gróðurríkinu, á
tímum sjálfsþurftarbúskapar. Það jafnvægi hafi síðan raskast við
fólks- og búfjárfjölgun á 19. og 20. öld.
A fundi í heimsþorpinu
Ef íslendingar mæta með þjóðernisstefnuna til fundar í heims-
þorpinu er hætta á að með í för fylgi bækluð sjálfsmynd, mótuð
af þörfum þjóðernisstefnunnar. Þá verða möguleikar okkar til
þess að leggja eitthvað af mörkum á fundinum litlir. Að minnsta
kosti á það við um öll félagsvísindi og sagnfræði: Sérstaða Islands
á þeim sviðum er hið hreinræktaða bændasamfélag sem hér var
frá 9. öld til þeirrar 19., sem er ómetanlegt til samanburðar við
þjóðfélagsþróun og sögu Evrópu, en einnig annarra heimshluta.
Um þetta samfélag eru til óvenjulega miklar og fjölbreytilegar
18 Ólafur R. Dýrmundsson: „Changes in Land Utilitation in Iceland with Speci-
al Reference to Conservation of Soil and Vegetation." Fyrirlestur á
International Symposium on Intergrated Systems in Agriculture, Hamar,
Noregi, 1.-3. desember 1993.
19 Guðrún Gísladóttir: Geographical analysis of natural and. cultural landscape.
A metbodological study in Southwestern Iceland. Stockholm 1993.