Skírnir - 01.09.1997, Page 223

GREINAR UM BÆKUR
PÉTUR GUNNARSSON
Stílfræði
Þorleifur Hauksson og Þórir Óskarsson
Islensk stílfrœði
Mál og menning 1994
STUNDUM heyrist KVARTAÐ undan einhæfni íslenskrar bókaflóru, þær
bækur sem komi út séu mest sama tóbakið í mismunandi umbúðum.
Sjaldgæft að farið sé út af alfaraleið. Sú bók sem hér er til umfjöllunar
myndi þó seint teljast til hversdagsplantna á íslenska útgáfuakrinum,
strax einstök í sinni röð og sjálfsagt bið á að hliðstæður gróður eigi eftir
að færa hana í kaf. Hin sjöhundruð blaðsíðna Stílfræði Þorleifs Hauks-
sonar og Þóris Óskarssonar er einskonar landabréfamappa yfir íslenskar
bókmenntir og kemur að notum í hvert skipti og við hyggjumst ferðast
um afmörkuð svæði bókmennta vorra.
Stílfræðin skiptist í tvo ójafna hluta, sá fyrri tekur yfir 167 blaðsíður
og fjallar á afar þjappaðan og fræðilegan máta um stílfræði. I formála
kemur fram að bókin sé ætluð nemendum og upplýstum almúga og má
ætla að þessi fyrri hluti eigi einkum erindi við fyrri hópinn. Hér gefst í
arnarsýn sögulegt yfirlit yfir hugmyndir fyrri manna um málskrúð og
stíl og viðruð þau hugtök sem stílfræðin styðst við. Fornmenn töldu
fagra og áhrifamikla ræðu lúta lögmálum sem væri hægt að greina og
læra, hið sama gilti um texta. I dag vitum við að þessi formúla er ekki til,
ekki frekar en t.a.m. formúla fyrir velheppnuðum samförum - efnið er
svo illyrmislega óáþreifanlegt og huglægt. Fyrri samfélög með óhaggan-
legt líf og niðurnjörfaða heimsmynd höfðu eðlilega formfastar hug-
myndir um framsetningu. Nú á dögum aftur á móti, þegar tíðarandinn
hefur afklæðst lífsstykkinu og kastað jafnvel fíkjublaðinu, vilja öll form
leysast upp. Að þýða hughrif yfir í orð á sér ekki lengur neina forskrift.1
Hins vegar má lengi birta sýnishorn um tilþrif í stíl - og það gerir
Stílfræðin óspart og ljær þar með jafnvel þurrustu pörtum fyrrihlutans
lífmagn.
Síðari hlutinn: „íslensk stílsaga" er miklum mun meiri um sig, 500
blaðsíður tæpar og eins og nafnið bendir til er hér komið að ævisögu
íslenskra bókmennta. Er til öllu meira drama? Sennilega væri nærtækast
að bera saman íslenskar bókmenntir og franskar, báðar þjóðirnar ýta úr
vör með bókmenntir á þjóðtungum á 12. öld. En hvílíkur reginmunur á
1 Hér er ekki verið að endursegja skoðanir höfundanna heldur einvörðungu
fimbulfambað á eigin kostnað.
Skírnir, 171. ár (haust 1997)