Skírnir - 01.09.1997, Side 224

498
PÉTUR GUNNARSSON
SKÍRNIR
sjóferðinni sem þær áttu fyrir höndum! Frakkar urðu heimsveldi, tunga
þeirra var borin uppi af völdum og auði á meðan Islendingar féllu niður í
armóð og niðurlægingu og margströnduðu sínu þjóðarfleyi.
Hvernig reiddi þá bókmenntunum af? Þetta er sá æsilegi rússibani
sem lesa má um á blöðum Stílfræðinnar. Þar er nánast öllu haldið til haga
sem forvitinn lesandi hefur áður séð og aukið fjölmörgum dráttum í
myndina. Það er satt að segja óvenjulegt um þessa bók hver tök höfund-
arnir virðast hafa á latneska arfinum. Þessi tunga sem íslenskir mennta-
menn lásu og skrifuðu í átta hundruð ár er ekki sniðgengin eða í besta
falli afgreidd í fáeinum setningum heldur leitast við að opna leiðir inn í
heim hennar.
Líka er mikill fengur að kaflanum um íslenskar þýðingar úr þjóð-
tungum við lok miðalda, svo og úttektin á Nýjatestamentisþýðingu
Odds Gottskálkssonar. Fróðlegt er að sjá hve Oddur leggur sig fram um
samheitin, í stuttu textabroti sem höfundarnir tilfæra er sex sinnum talað
um að „hafa áhyggjur" af einhverju. „Hér er alltaf gripið til sama orðsins
í Vúlgötu og þýðingu Lúthers („sollicitare“, „sorgen"). I þýðingu Odds
standa hins vegar eftirfarandi orð og orðasambönd: „vera hryggur",
„með áhyggju“, „vera hugsjúkur“, „ala önn" og „kvíða“.“2 Er hér ekki
komið eitt frumglæðið í íslenskum stíl, þessi fælni við að nota sama orð-
ið tvisvar innan sömu setningar?
Stílfræðin er ekki að litlum hluta sagan af risi, falli og uppreisn ís-
lenskunnar. Hér er mikið færst í fang og þar af leiðandi sitthvað sem
lendir í útideyfu. Mér þótti full tómlegt að sjá hvergi hatta fyrir Hall-
grími Péturssyni þegar fjallað var um 17. öldina, sem mun helgast af
þeim takmörkunum sem höfundarnir setja sér: lausamál en ekki ljóð. Og
ég varð fyrir vonbrigðum að finna ekki það sem ég beinlínis hlakkaði til
að sjá útlistað áður en ég opnaði bókina: Mannfækkun af halherum
Hannesar Finnssonar. Hún er einhver einkennilegast stíluð bók á ís-
lensku (kannski ein sú mikilvægasta líka). Meginmál hennar er kerfis-
bundið borið ofurliði af neðanmáli - fór hann í því eftir erlendri stíl-
tísku? Gaman hefði verið að sjá þetta rakið og heyra af hliðstæðum. Og
af hverju skrifaði Árni Magnússon bréfin sín í þriðju persónu? Og
Magnús Stephensen æfisöguna? Ég saknaði þess líka í umfjöllun um
Fjölnismenn og upprisu íslenskrar tungu að sjá hvergi minnst á einn
mesta stílista 19. aldar: Ingibjörgu Jónsdóttur og bréfasöfnin hennar tvö
sem Finnur Sigmundsson gaf út,3 og reyndar bréf íslenskra kvenna frá
18. og 19. öld sem gefa merkilega sýn á íslenskt ritmál ófordjarfað af
dansk-þýska beinserknum. Það er ekki ofsögum sagt af mikilvægi Bessa-
staðaskóla, alkunna að þar hafi íslenskan endurfæðst og þá oftast horft til
2 íslensk stílfrœði, bls. 359.
3 Húsfreyjan á Bessastöðum (1946); Sonur gullsmiðsins á Bessastöðum (1947).