Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 230

504
KJARTAN ÁRNASON
SKÍRNIR
Flugvélin
Þegar flugvélin hefur sig á loft
og flýgur yfir Umferðarmiðstöðina
heyrist skyndilega til hennar
eins og hún stefni á þakið,
borðið og stólana;
inn í fullan sal
af masandi fólki
þar sem hver maður er einn
líkt og flugvél í ómælisgeimi.
Athvarf íhimingeimnum (1973, 59)
prósentum hversdagslegur, keppi-
keflið sé ekki að lifa í ósönnum
heimi spennu og ævintýra, heldur
að sjá og upplifa ævintýrið í
athöfnum daglega lífsins, barna-
uppeldi, gangi árstíðanna í garð-
inum, útsýninu úr stofugluggan-
um. Smáatriði hversdagsins
kveikja hugmyndir um tilgang,
um aflið sem býr að baki stjörn-
unum sem lýsa innum gluggann
og ræður gangi árstíðanna og lífs-
Þessi skáldskaparháttur er ráðandi hjá Jóhanni allan áttunda áratug-
inn. Ljóðin verða það sem kallað hefur verið „opin“, samræða skálds og
lesanda er ljós og greið, ljóðið er ekki lengur innri veruleiki skálds, en
mætir lesandanum þess í stað í hvunndeginum miðjum. I þessu breytta
hlutverki ljóðsins fólst uppreisn gegn hefð sem hafði unnið sér sess í
bókmenntum þjóðarinnar áratugina á undan. Hér var með öðrum orð-
um um gagnbyltingu að ræða: byltingu gegn byltingu atómskáldanna.
Nú var það reyndar ekki form ljóðsins sem byltist, heldur inntak þess og
hlutverk; ljóðið var fært úr gullbryddaðri kápunni og fór að sjást á
skyrtunni úti á meðal fólksins. Eftilvill mætti þó halda því fram að form-
inu hafi jafnframt verið bylt á sinn hátt, þareð tök þess á ljóðinu iinuðust
enn frá því sem orðið var. I bókunum Myndin af langafa (1975) og Frá
Umsvölum (1977) er ljóðið orðið að frásögn, sem skáldið hefur sjálft
kosið að kalla ljóðsögur.
I Myndinni af langafa segir skáldið frá bernskuárum á Hellissandi,
foreldrum sínum og ömmu - og myndinni af iangafa sem hékk á vegg á
æskuheimilinu, og faðir skáldsins hafði mikið dálæti á. Drengurinn skildi
smámsaman að myndin var alis ekki af ættföðurnum heldur manni sem
hét Stalín. Seinna rann upp fyrir honum hversvegna tíðindi af þessum
Stalín breyttu afstöðu föðurins til myndarinnar af langafa. Ljóðsagan er
heimild um skeið í fjölskyldusögu höfundarins og ennfremur líf í ís-
lensku sjávarþorpi uppúr seinna stríði. Utanvið sögusviðið geisar mann-
kynssagan og mótar hugmyndir manna um skipan mála í veröldinni. En
atburðir heimsins hafa ekki sömu áhrif á alla: amman situr ósnortin í
sinni guðstrú og er meira umhugað um veröldina næst sér en brambolt
mannanna útí heimi.
I þessari bók kemur fram lífsafstaða sem um margt einkennir höf-
undarverk Jóhanns, en er afar sýnileg fram að Akvörðunarstað myrkrið
(1985): maðurinn býr vissulega í samfélagi við aðra menn, en til að hafa
áhrif á gang mála í veröldinni, verður hann fyrst að ná tökum á sinni