Skírnir - 01.09.1997, Side 235
SKÍRNIR
STAÐUR X í TILVERUNNI
509
(
lýsi upp hatur mitt sem fýkur um jörðina
fellur af tré trúar og vonar:
laun guðs vitnandi um kærleik hans
Mynd ljóðsins er súrrealísk, gæti minnt á málverk eftir Salvador Dali.
Það virðist hinsvegar úthugsað og fest á blað af vel yfirlögðu ráði, og er
að því leyti ekki í anda hins óhefta hugmyndaflæðis eldri ljóðskálda súr-
realismans. Ljóðmál Jóhanns er fágað í þessu ljóði, unnið af sömu natni
og einkennt hefur vinnubrögð skáldsins í höfuðdráttum síðan.
En hvað fær ungan höfund á guðlausum tímum til að yrkja guð inní
ljóð sem byggðu á óröklegu og oft torræðu myndmáli súrrealismans? I
því efni er eftilvill gott að hafa í huga það sem trúin og súrrealisminn eiga
sameiginlegt: hið tilfinningalega og höfnun þess röklega. Ur ljóðum
skáldsins frá þessum tíma má lesa að þennan unga mann skorti tilfinn-
ingalega rótfestu, einsog ákall hans um ást og fyllingu í líf sitt vottar um,
einnig þeytingur hans milli staða og einmanalegt viðhorf sem stundum
örlar á. Eftilvill var guð það akkeri sem gott gat verið að liggja við þegar
sjó tók að stæra á úthafi tilfinninganna; slíkt vegarnesti hafði hann að
minnsta kosti fengið frá ömmu sinni á Hellissandi. Skáldið finnur hug-
svölun í ljóðlistinni, og skáldskaparaðferð súrrealistanna var einmitt
ramminn sem það vantaði utanum ljóð sín: röklaust myndmál hentaði
rótlausu tilfinningalífi ungs manns sem var nútímalegt skáld.
Ástarljóðið hér að framan gæti verið aðferð skáldsins til að sameina
ákall um ást og þrá sína eftir kjölfestu: ástarleikurinn er besta og jafnvel
eina aðferð mannskepnunnar til að gægjast inní paradís - á augnabliki
fullnægingarinnar. Hún er í þeim skilningi guðlegt ástand. Á þennan hátt
birtist guðdómurinn í fyrsta sinn í „eigin nafni“ í ljóðum Jóhanns
Hjálmarssonar: hið líkamlega paradísarástand færir mennina eitt andar-
tak inní gættina að sæluríkinu, og þar skynja þeir kærleik guðs. Af bók-
um skáldsins frá þessum tíma, og allar götur síðan, virðist mega hafa
þennan skilning, því vitundin um æðra afl að baki manninum er ávallt
sterk; ástin sem vex útúr þessari vitund er í senn holdleg og andleg.
Ákallið er um líkamlega nálægð persónu, en um leið hlutdeild í andleg-
um verðleikum hennar.
I sérhverju verki sem maðurinn leysir af hendi er fólgin sjálfstjáning;
leit persónunnar að sjálfri sér í umhverfinu og öðrum mönnum speglast í
verkum hennar. Þekkt er samlíkingin um vísindamanninn: því dýpra sem
hann sökkvir sér í viðfangsefni sitt, því fjarlægara verður honum hið efn-
islega, en þeim mun meir nálgast hann kjarnann í sjálfum sér, og á end-
anum finnur hann guð. Þetta á auðvitað ekki aðeins við um vísindamenn,
það gildir um alla menn og öll viðfangsefni, en einna greinilegastar, eða
ætti ég að segja: aðgengilegastar, eru slíkar aðstæður hjá fólki sem bein-
línis vinnur við að tjá sig opinberlega, til að mynda listamönnum. Skáld