Skírnir - 01.09.1997, Qupperneq 240

514
KJARTAN ÁRNASON
SKlRNIR
vegna þess að þær eru óumræðilegar. En með ljóðinu má vekja tilfinn-
ingu um þetta „eitthvað", og sú tilfinning lyftir eftilvill annarri vitund á
flug: vitund um guðinn í lífinu og dauðanum, ljósinu og myrkrinu og
öllum lifandi verum eða um einstaklinginn í sinni litlu hversdagsveröld
sem þó spannar allan heiminn. Allt er eitt og hið sama, við erum í senn
lítil og stór, á jörðinni og útí himingeimnum.
Dæmi um kosmískan tón má finna víða í bókum Jóhanns. Ljóða-
flokkurinn „Athvarf í himingeimnum", kemur fljótt uppí hugann, ekki
aðeins vegna himingeimsins og endalausrar víðáttu hans, heldur er vit-
undin um aflið að baki þessum miklu stærðum stöðugt nálæg, hvort
heldur það sem ber fyrir í ljóðinu tilheyrir hinu stóra eða hinu smáa.
I mörgum ljóðum þarsem ljós og myrkur ber á góma, hvílir hinn
kosmíski tónn í því ósagða, tilfinningunni fyrir vegferð mannsins frá
myrkrinu inní ljósið og inní myrkrið aftur, þótt sjálf vegferðin sé hvergi
til umræðu. Kosmískur blær getur líka verið á ljóði sem í fyrstu atrennu
virðist ekki veita útsýni nema yfir garðinn utanvið gluggann eða til húss-
ins á móti, en gangur árstíðanna í garðinum, blikandi stjarna yfir húsinu
andspænis, vekja tilfinningu fyrir víddum sem ekki voru á dagskrá ljóðs-
ins við fyrstu sýn.
Annarskonar dæmi um kosmískan tón er „Strönd“, síðasta ljóð
Raddar í speglunum, nýjustu bók Jóhanns (1994, 59). Þetta er eitt þeirra
ljóða hans þarsem hugrenningar ljóðmælanda hefjast í gamalkunnu um-
hverfi, hér á strönd með þanglykt og brimi, en fyrren varir er tekin önn-
ur stefna:
Eg lagði bílnum við hafið sem ólmaðist, virti það fyrir mér um stund,
opnaði dyrnar og fór út til að finna lyktina af þanginu og sjá betur
öll litbrigðin sem öldurnar færðu mér áður en þær brotnuðu. Brimið
lét orðin fylla mig löngun til að renna saman við þessa gulu sand-
strönd og brúnn sjóndeildarhringurinn hélt mér föstum. Vindurinn
beindi síðan vængjum mínum í gagnstæða átt, inn í aðrar raddir,
langt inn í himin þessa eina dags.
Brimið vekur skáldskapinn í brjósti mælandans og hann langar að renna
saman við ströndina, verða eitt með jörðinni, en á sama tíma heldur sjón-
deildarhringurinn, fjarskinn og víðáttan, honum föstum. En vindurinn -
sem enginn veit hvaðan kemur eða hvert hann fer - beinir vængjum hug-
ans burt frá fjarska og víðáttu efnisheimsins, inní aðrar stærðir sem í
senn eru margfalt meiri en jafnframt mun nálægari. Þar eru „aðrar radd-
ir“, og með þeim þjótum við „langt inn í himin þessa eina dags“.
Við okkur blasir kosmos hugsana okkar, hún er full af einhverju
„sem við megum ekki glata“, einhverju úr „brjóstum okkar allra, sem við
ráðum ekki við“. Við erum hvorki hér eða þar, staðsetning er óviss - við
erum á stað X í Tilverunni.